woensdag 2 augustus 2017

De (stok-)oude Vrijdenkers en Atheïsten van De Vrije Gedachte begin zeventiger XXe

Begin 70er was ik verbonden aan de vrijdenkers te Amsterdam. Mijn vriendin Diet Verhaar vroeg: "Waarom al die oude mensen?" Ik hoorde niet maar kreeg later toch spijt. Namelijk was ik terecht gekomen in een levend fossiel van de vooroorlogse Vrijdenkersvereniging "De Dageraad" zonder enige verandering, hetzelfde patroon van denken en handelen tegen de christelijke religie en kerken. Kortom een prolongatie van voor de oorlog. Dat had niet gemoeten maar ik moest nog veel leren.

Bijeenkomsten werden bekendgemaakt in VN.

Alhier een overzicht van de mensen die (mij) na stonden; ik ging beleefd met ze om totdat het niet meer kon.

Jan G. de Ronde (1899-1982)
Voorzitter afdeling Amsterdam en erelid.
Van beroep kleermaker en levenslang overtuigd communist. Grapje: "Maak je niet de kleding voor de kapitalisten?" Drong zijn visie nooit op, stelde wel het moderne Sovjet Unie te bewonderen, zie maar de wolkenkrabbers! Echter het binnenland ware nog middeleeuws. Woonde vanaf 1973 in een aanleunwoning van het Leo Polakhuis.
Zat de openbare vergaderingen in Kras, zaal D, voor en was (onverwachts) welbespraakt. Een zeer beschaafd man met boekenkennis zij het gepopulariseerde literatuur. Deze heeft de bijeenkomst geleid met Dr. Marius Flothuis als spreker.

Anna (Ans) C. Bianchetti-Goedee (1908-na 1978)
Aanvankelijk secretaris afdeling Amsterdam.
Woonachtig vanaf 1936 aan de later vernoemde Churchilllaan. Hield daar huiskamerbijeenkomsten van laag niveau: een woordenwisseling of een bepaalde dominee wel progressief was of niet, daarvoor kwamen we echt niet.
Deed aanvankelijk lief maar ontpopte zich tot een neurasthenische querulant. Had forse tieten. Chaotisch in administratie; het gehele huis vol papiertjes tot onder de dressoirschaal. Babbelziek en achterklap (haar woordje). Vreselijk handschrift. Kreeg begin 70er een darmoperatie met stoma.
Haar man ooit met Italiaanse roots bezat een pregnant gegroefd gelaat en zag er tientallen jaren ouder uit. Werd door Ans in het openbaar gekoeioneerd waardoor hij enigermate stotterde.
Er begonnen scheldbrieven verstuurd te worden.

Hendrika C. Bongaertz-Schoen (1918)
Penningmeester Afdeling Amsterdam.
Chic Buitenveldert met haar eerste man Dick (1915) maar zijn tweede vrouw. Ongelukkig huwelijk, moet je maar niet op het geld afstappen. Had een volkswagentje dat zij bestuurde zowat leunend op het stuur. Rie had een buitengewoon knap uiterlijk maar was inwendig wel ongestudeerd. Er is niets wat ze goed kon zeggen of het was triviaal.  En die kreeg laaiende ruzie met voornoemde Ans. De club was voorgoed geschonden.
Ze was van eenvoudige afkomst, haar vader sneed kurken. Zelf was ze lieflijkerwijs bescheiden te zeggen dat ze niet meer dan een winkelmeisje is.
Dick werkte in de oorlog een paar jaar bij een bedrijf voor nautische instrumenten te Bremen.
Zij kreeg twee, misschien vijf kinderen. Had Duitse connecties gezien haar dochter Carry.
Dit Duitse, ze zal er meermaals over gehoord hebben, werkte wellicht op de zenuwen van Ans want die had haar bek vol over fascisme.
Eind zestiger verhuisde het echtpaar naar de omgeving van Antwerpen.

Haar schoonbroeder Johannes A. Bongaertz (1910) woonachtig a/d Vrijheidslaan was voorzitter van het Vrijdenkersfonds, een instituut uit de Domela-tijd. Werkte levenslang bij het voormalige NOG. Later is de welgevulde kas aangezien het bestaan van (zo)vele afdelingen illusoir werd door het hoofdbestuur geconfisqueerd.

Milly Wallert-Lisser (1921-1977)
Een moddervette tante uit het Tuindorp Oostzaan. Was overtuigd communiste maar viel van haar geloof af, bleef niettemin links en fel antifascistisch. Toen Jan de Ronde uitviel als voorzitter wist ze gewiekst zelf de bijeenkomsten te gaan voorzitten. Echt geen gezicht.
Ongelukkig huwelijk.
Stierf jong, haar man evenzo.

Bernardus J. Alwycher/Alwijcher (1915-1983)
uit Betondorp, zoon van een politieagent. Van huis uit anti-Duits.
Was erg dom, gehuwd na de oorlog met een Joodse vrouw, die zelf het woord Mischling gebruikte. Gewoon bestuurslid. Toen zij werd opgenomen in het (Roomskatholieke) Maria Paviljoen maakte ik de grap dat zijn zaad nu over den akker moest vloeien. Hij en de anderen werden boos maar ik wist niet dat zij geopereerd was geworden aan de baarmoeder en de eierstokken. Hij wachtte zijn kans af en stelde dan dat het door mij opgerichte blad Amsterdams Nieuws nauwelijks nieuwe leden heeft bezorgd. Mevrouw Schoen had al meermaals geklaagd over opzeggingen via haar telefoon. De anderen gaven hem gelijk en ik verliet de vrijdenkers.

Hendricus (Henk) B. Schreiber (1910-1986)
Amsterdams maar woonde later chic te Amstelveen. Was ambtenaar bij de Gemeentelijke Waterleiding. Anti-Duits als erfenis.
Laat gehuwd met een twintig jaar jongere vrouw (1921-1979) en dan nog drie kinderen. Was jaloers op een vermeend dichterlijk talent van de jongste.
Amateurfilosoof, keek neer op vakfilosofen maar kende wel alle Nederlandse hoogleraren van naam. Kenner en bewonderaar van Kant, waarvan hij zijn inzicht had bekomen van de schrijver-communist Dr J. L. Snethlage (1886-1983). Hiervan had Henk zowel zinnen als alinea's uitwendig geleerd die hij altijd tot op de interpunctie nauwkeurig herhaalde. Dit valt in het begin niet op maar later wel en dan heb je er wel genoeg van dit schijndiscursieve denken.
Henk was suïciaal en ging na psychiatrisch herstel met groot genoegen een correspondentie met ausgerechnet mij aan. Toch kon hij kritiek mijnerzijds uiteindelijk niet velen want dat verstoorde zijn wankele evenwicht. Hij schold mij uit voor "partieel krankzinnig" en haakte af.

Over Henk Schreiber schreef ik nog een biografie, behandel zijn "Kantlezing" (1974) en zijn "Einde der Westeuropese Hegemonie" (1960). Beide zien er degelijk uit maar zijn in feite toch compilatie.

Johannes Kleuver (1908-1989)
Een vrij klein mannetje, nogal leep. Had een paradijselijke tuin. Laat gehuwd met een charmante vrouw. Was niet lid van het bestuur maar kwam er wel bij en kon goed aanpappen. Zelfs heeft hij in het hoofdbestuur te Rotterdam gezeten en dat is bepaald ambitieus. Hij gebruikte mij als opstapje.
Was ambtenaar bij de RVB aan de Stadionweg en in het diepste geheim communist. Eerst vanaf 1973 kon hij hier openlijk voor uitkomen.

Frits Kief
Niet echt bestuurslid te Amsterdam wel van het Hoofdbestuur en de VRO.
Over hem schreef ik een uitvoerige biografie (zie hyperlink).

A.J.N. van de Kogel
Kascommissie.
Wie oud is kan goed met geld omgaan.


Ben J. Heytze (1925)
was een van de jongste.Tekenaar, anarchist (Max Stirner) en bezat een helder verstand. Engelse humor. Gehuwd met een Joods (ondergedoken) weeskind. Gruwelde van de kibbelarij. Kennis van Duits, schonk mij de roman van Kurt Kluge.

Over zijn familie, verraad in de bezettingstijd, schreef ik een essay dat niet gepubliceerd is maar op een goed moment wel zal worden. 


Uit: De Vrijdenker J45, nr7, 9/2014, p24


Tallozen van (stok-)oude leeftijd, G. Overre, Ben Kooker erelid, Tom Rot, enz. doemden op en deden hun zegje. Later begreep ik in een verkeerd gezelschap verzeild te zijn geraakt. Na mijn afscheid begin 70er ben ik nooit meer teruggekomen en gingen de meesten snel goddelozerwijs dood.



















Corr: 3-8-2017 een lettertje, 26-11-2019 veel Bongaertz en wat Bianchetti.




45 opmerkingen:

  1. Kleuver had zich uitgelaten geenszins verenigingetje te willen spelen. Hij wist dus dat er mensen zijn die daarom lid zijn: activiteit, gezelligheid, mensen.
    Een duidelijk voorbeeld was een schorre schreeuwerd van de afdeling Utrecht die op de Algemene Vergadering stampij maakte en zijn stem onafgebroken liet horen. Plots werd Anton Constandse boos, liep naar hem toe en zeide hem (met iets stotterende stem) niet meer naar Utrecht voor het geven van een lezing te gaan komen.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Dan zegt mij een stokoude jodeman dat er vergaderd moet worden in de Hollandsche Schouwburg.
    Een tijd je later verhaal ik dit tegen mevr. Bongaertz, waarop deze prompt reageert: "Die bestaat toch niet meer!" Welnu, dit wist ook ook wel maar en de jodeman en de mevrouw zijn beiden gewoon dommeriken.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Begin 70er sprak ik in Amsterdam Oud-Zuid Mevrouw J.C.M Bouwhuisen-Rethans. Ze leefde nog in volle herinnering aan haar man +1969 (71) met wie ze tezamen een dressoir had gebouwd. Amateuristisch, zelfs met karton in verwerkt. Zij een vrijdenker? Haar man misschien maar verder heb ik niets gehoord. Zij leefde 1898-1979 dus wel een hele ouwe.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Thomas (Tom) Rot (1909-1982) journalist. Hield op 14 januari 1966 een lezing in de Maranathakerk aan de Hunzestraat 85 over "Heksen en Heksenvervolging". Liet zien "Das sechste und Siebente Buch Moses" (vóór 1600). Tom was onderzoeks-medewerker van prof. Baschwitz.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Tom was een vriend van Jef Last en naar verluidt homo.
      Woonachtig omgeving Marnixstraat.

      Voornoemd "Testament" bezit ik in facsimile.

      Verwijderen
  5. Gerardus Overre (1898-1984). Bloemenkoopman. Van hem bezit ik nog een interview begin 70er door mij afgenomen op cassetteband met ook de stem van J. Kleuver. Ondanks fervent atheïst zijnd lag in zijn linnenkast toch (nog) de formidabele Familiebijbel.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hans Overre (familie?, die is groot van Gerardus) wordt op donderdag 14 oktober 1993 opgenomen in de Roomskatholieke Kerk De Krijtberg/Singel en Patricia La Chira, zijn verloofde, zal het sacrament van het vormsel ontvangen.

      Bron: KRIJT #1392 (03-10-93)

      Verwijderen
  6. Th.W. Harsman (1905-1978) was lid van de kascommissie. Gezien of niet, toen ook al oud. Heeft roots in Vught alwaar kinderrijke gezinnen. Zijn vader 9 kids. Duidelijk een ex-Roomskatholiek.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Barend Kooker (1906-1982) was zelfs erelid, wellicht prestatie uit zijn Dageraad-tijd. Een vriendelijk man, kleine gestalte geloof ik. Zat in de diamant als bewerker en koopman. Zijn moeder heeft een Joodse naam, zijn vrouw Hendrika Elburg (1906-1997) is uit een Joodse familie en heeft voor haar huwelijk gewerkt bij een koshere bakkerij. Opmerkelijk dat Barend en Hendrika huwden in juni 1940, vlak na de Duitse inval derhalve. Zij staat vermeld in Joods Monument maar meer dan ook niet.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. https://www.geni.com/people/Barend-Kooker/6000000018820328107

      Verwijderen
  8. Begin 70-er bezochten wij met een groep vrijdenkers het bejaardenhuis A.H. Gerhard aan de Slotervaart. Bij die gelegenheid sprak ik de bejaarde mevrouw B. (Elizabeth) Cohen, weduwe van Albert Andries de Jong, een landelijk vermaard anarchist. Deze was in 1970 te Heemstede overleden (79). In vroeg haar of zij zelf ook anarchist(e) is? Ze antwoordde mij dat je na veertig jaren huwelijk toch niet anders kunt...
    Zij woonde te Heemstede en was eigenlijk lid van de afdeling Haarlem doch zij heeft werkzaamheid uitgeoefend in de oprichting van een humanistisch bejaardentehuis in Nederland. Vandaar dat zij ook en kijkje kwam nemen.
    In de bezettingstijd was zij ondergedoken.

    Kort daarop werd de eerste paal geslagen voor het tweede humanistische huis: het Leo Polakhuis. Daarbij ben ik geweest.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. De oude vrijdenker Ton Ribbels heb ik meermaals gesproken. Een beminnelijke man uit Den Haag. Hij was de vader van Tonny Ribbels, geb. 1943 die later naar Eindhoven emigreerde.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Elisabeth heb ik wel zeker gekend maar weet niets meer. Ze heette Kellersmann (1899-1985) en was gehuwd De Vries. Woonachtig in de Indische buurt. Zij is noch Duits noch Joods.

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Gerard Nabrink (1903-1993) was een man van formaat. De post liet hij sturen naar het adres van zijn boekenmagazijn. Hij bezat alles wat de vrijdenker moet weten en moge zijn.
    Een schitterende biografie in BWSA NABRINK, Gerard (2001).

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Nabrink heeft een grote bijdrage geleverd voor de oprichting van het humanistische Leo Polakhuis aan de Ookmeerweg, opening april 1972.

      Verwijderen
    2. Wel zeker was Nabrink - gezien zijn cv - lid van de vrijdenkersvereniging De Dageraad.

      Verwijderen
  12. Eduard P.A. Hopster (1940) was 'n relatief jonge. Zijn doctoraal ben ik vergeten maar ik vermoed psychologie. Hij beoefende de sport van alpinisme. Vertelde mij eens dat zijn sportvriend des nachts door de ijle lucht is gaan ijlen en is afgestort. Ook kondigde hij aan een redactionele bijdrage te leveren over "Het Leven voor de Geboorte".
    Hopster is nu nog maandelijks actief in De Vrijdenker en schaart zich naast diegenen met een hoger opgeleide studie i.t.t. tot de vele autodidactische amateurs van voorheen.

    BeantwoordenVerwijderen
  13. Cornelis Luijendijk (1926) was directeur van een humanistisch bejaardentehuis. Ben Heytze zei me eens dat ik een dergelijke functie ook zou kunnen hebben... Zou er vriendjespolitiek geweest zijn? Cornelis is naaste familie van Eric Luijendijk (1948-2017) die ik 22 jaar gekend heb.

    BeantwoordenVerwijderen
  14. Jan de Ronde vertelde dat voor de oorlog, dus De Dageraad, hij en geestverwanten naar het Zuiden zijn afgereisd om in een Roomskatholiek stadje het vrijdenken te propageren. Echter - door publicatie van de reis gewaarschuwd - stond een Roomse knokploeg klaar.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ook was Jan glimlachenderwijs trots op de Sovjet Unie, waar de skyline van steden bestond uit wolkenkrabbers. Dit is wat Rusland nu is, heeft bereikt met de revolutie! Natuurlijk wilde hij meer...

      Verwijderen
    2. Ook zei hij met apetrots dat in de Russische taal termen uit de scheepvaart in het Russisch zijn opgenomen, hij gaf enige voorbeelden, met dank aan Czaar Peter uit de 17e eeuw.

      Verwijderen
  15. Albert Ledder (1945-2012) blijkt een vreemde eend geweest te zijn. Al in zijn jeugd was hij lid van 'n Apostolisch Genootschap (HAZEA) en is hij later christelijk gebleven als Christen-Anarchist. Hij heeft ook geëvangeliseerd. Eigenlijk had hij beter bij de Vrije Gemeente moeten zitten qua vrije religie maar die zijn qua oorsprong voor de beter gesitueerden. Albert heeft grote activiteit verricht in linkse groeperingen als Roodmerk en bladen als De As. Zijn motto is Vrede en Vrije Mening. Maar de vrijdenkersvereniging heeft geen enkele christelijke signatuur, de meesten zijn atheïst en wellicht enkelen agnost maar die heb ik niet gekend. Politiek socialistisch. communistisch en anarchistisch, persoonlijk op de achtergrond want DVG deed niet aan politieke propaganda.
    Deze Albert had een hulpje, wiens naam ik niet meer ken, die overal zich liet zien. Het kan een waarnemer zijn of gewoon iemand met brede interesse. Curieus is dat Albert de zoon is van een politieman.
    Ik elk geval is Albert in de DVG zeker niet op zijn plaats geweest, waarom hij eraan verbonden was kan ik niet weten. Vrij en vrij zijn nog twee verschillende zaken...
    Hij kende Rudolf de Jong, Tom Holterman en Igor Cornelissen.

    BeantwoordenVerwijderen
  16. W.A. Kamsteeg (1934) was een pleegkind. Toch zo jong al activist in een verkeersgroep om Amsterdam autovrij te maken. Als het niet een half jaar geweest is dat hij op het Stationsplein met een bord op zijn schouders mensen aansprak over zijn doel. Ik was daar wekelijks voor de postbus en zag hem dus veel. Als je met hem sprak was hij heel driftig en woordagressief. Kleuver en ik haalden onze schouders op voor dit individuele gedrag wat lichtelijk zot is.

    BeantwoordenVerwijderen
  17. Nog een stokoude die in de kascommissie zat: A.J.N. van der Kogel (1893-1977). Ik heb hem niet gesproken maar gezien wellicht. Hij woonde in het Leo Polakhuis.

    BeantwoordenVerwijderen
  18. Drs. Fries de Vries (1931-2008), leraar geschiedenis, was toen nog relatief jong. Fries had een ultralinks verleden maar kon niet goed meelopen met de gevestigde organisaties. Dus de vrijdenker liet zich gelden.
    Begin 70er leende ik hem mijn dossier van De Telegraaf ten behoeve van zijn uitzending voor de vrijdenkersomroep waaraan hij na Frits Kief ("Directeur") vanaf 1974 medewerker was.
    Fries woonde na de Bijlmer nogal chic aan de Reijnier Vinkeleskade en is vermoedelijk gescheiden. Hij overleed op 77-jarige leeftijd in het harnas.

    Ongewild of niet gaf hij DVG toch een linkse signatuur, wat in het geheel niet nodig is.

    De meest bizarre herinnering is dat ik Fries' cartoon zag ik in 1998 op een paginagrote advertentie zijnde lijsttrekker van 'n Amsterdamse Stadspartij. Zo een vreselijk zotte kop verschaft eenieder 'n kramplach. Stom dat hij dat niet heeft ingezien. Hij won mooi geen zetel.

    Op vergaderingen is Fries nooit geweest.

    BeantwoordenVerwijderen
  19. Anna (Ans) C. Bianchetti-Goedee.
    De stupiditeit van zo een stronteigenwijze vrouw werd fraai blootgelegd doordat zij zich vergiste met Naphthali ben Levi (Henri) van Praag (1916-1988) als voorzitter van het Humanistisch Verbond voor Jaap van Praag (1911-1981). Een blunder, zij kwekte rustig verder.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Een volgende chicane was mevrouw Schoen te schrijven met een slotzin: "... en je vergat Kief!" Normaal is: "... en je bent Kief vergeten" maar het gebruik van de onvoltooide tijd betekent querulante spreekstijl.

      Verwijderen
  20. Annebelle Bousquet leidde de afdeling Amsterdam in 1980.

    BeantwoordenVerwijderen
  21. J. Vis schreef graag 1979 over Von Hoensbroek, wiens werk hij in stencilvorm heeft uitgegeven.

    BeantwoordenVerwijderen
  22. De Vrijdenkers-bibliotheek was 1979 in Rotterdam. Een zekere officiële opening.

    BeantwoordenVerwijderen
  23. Dr. Wim Rietdijk is overleden op 22 april 2020 (93) te Bloemendaal.
    Ik heb Rietdijk begin 70er uitgenodigd voor het geven van een lezing bij de vrijdenkers te Amsterdam.

    BeantwoordenVerwijderen
  24. Ben Heytze had de gewoonte een half uur te laat te komen. Als anarchist wil hij zich namelijk niet aan de regel houden... Eenmaal binnen moet je opnieuw beginnen met wat je al verricht hebt.

    BeantwoordenVerwijderen
  25. Milly Wallert-Lisser (zie boven) was een fervent communiste zonder partijbinding. Ze schold altijd op Max Lewin (fassist, fassist en fassist, verbeten uitgesproken) die zich als rechtse rakker presenteerde in de media.
    Wie had ooit gedacht dat deze man spionagewerk verricht heeft voor de Stasi, d.w.z. documentverzameling hetgeen niet strafbaar is doch evenmin te waarderen!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. "Bovendien waren er vanaf de jaren zeventig steeds meer mogelijkheden voor de Stasi om op basis van open bronnen informatie te verzamelen. Het risico daarvan voor de Stasi-officier was veel geringer."

      Historisch Nieuwsblad 4/2012 - Een Stasi-spion in Nederland

      Verwijderen
  26. Enkele vrijdenkers uitten zich fel tegen STIREZO welk zich verzet tegen abortus provocatus. Dus... vrijdenkers moeten dan vóór a.p. zijn, met als stem in Stimezo (1970)?

    Dat kan niet waar zijn, elke vrijdenker is absoluut zelfstandig in de bepaling van zijn standpunt.

    Lees over de voorstanders tegen a.p.: Jan Koopman

    BeantwoordenVerwijderen
  27. Ben Heytze hield van de componist Leoš Janáček.
    Een spitsvondige keuze.

    BeantwoordenVerwijderen
  28. Hele of halve communisten - eerst jaren later toch geen goed gezelschap!

    BeantwoordenVerwijderen