Josh's spionerende blik: CINEAC: Documenten, Architectuur J. Duiker: Het Nieuwe Bouwen, Caransa, Planet Hollywood, Comité Redt Cineac 1994-199

donderdag 7 november 2019

CINEAC: Documenten, Architectuur J. Duiker: Het Nieuwe Bouwen, Caransa, Planet Hollywood, Comité Redt Cineac 1994-199

Het Comité "Redt Jan Duikers Cineac"

Het Comité werd spontaan opgericht na verontrustende publicaties over de in vervallen staat verkerende Riksbioscoop Cineac. De gangmakers op dinsdag 5-7-1994 waren: Annemieke Hendriks (racefiets), Gerrit Oorthuys, Kees en Bonny Alberts (vanaf Buiksloterdijk). Verhinderd: Leontien Coeleweij e.a.. Zij bespraken hun ideeën aan de oever van het Kinselmeer. Later volgden zich erbij Guus Luijters, Eva Besnyö, Kiki Amsberg, Guus Luyters, Petra Brouwer, Jeroen Boomgaard, Annette Koenders, Dorieke van Steeg, Riet Koenders, Sabine Berndsen, Ilva Schutte en ondergetekende.
Maarten Kloos van ARCAM.
Bonny is secretaris.
Herman Hertzberger gaf een forse donatie.

Men formuleerde de mogelijke doelen:
- Behoud met passen gebruik nastreven
- Geen geleidelijke verloedering of verkeerd gebruik
- Lukt behoud niet, dan een waardig afscheid...

Alle gegevens hebben betrekking op de periode 1994-1997. (titel werd te lang)
Verreweg de meeste gegevens zijn uit openbare bronnen en dus vrij over te nemen.

Architectonische beschrijving

01: Binnenstad
Hfd.Brtc

Sub.Br tc
42: Grote Grachtengordel

Architect J. Duiker
Bouwjaar 1935
Opdrachtgever Cineac/Handelsblad
Best. oorspr. Bioscoop
Best. huidig Bioscoop
Bescherming Betreft gehele kadastrale eenheid.
Beschrijving augustus 1990

Algemeen
Duiker
1935
Cineac/Handelsblad bioscoop bioscoop
Betreft gehele kadastrale eenheid augustus 1990

RG-omschr.
soort bebouwing Cultuur bouwstijl Het Nieuwe Bouwen gevel vorm
rechte gevelbeëindiging dak plat

Waardering
Rd.vn pits.
Verh.v/d massa: Goed
Obj. In omgev. : Zeer goed
Verh. gevel : Zeer goed
Ritme gevel : Zeer goed
Detaillering : Zeer goed

Pand van groot belang vanwege zijn architectuurhistorische, beeldbepalende en typologische waarde.

"Het Cineac-gebouw (1934-1935, J.Duiker) was destijds ontworpen voor doorlopende filmvoorstellingen, vooral van actualiteiten (vandaar de naam). Recentelijk Is het theater ontdaan van het hoge staketsel dat met zijn reuzenletters diagonaal op het dak was geplaatst, teneinde de verre voorbijganger op de aanwezigheid van de Cineac-bioscoop te attenderen. Deze reclame vormde een belangrijk onderdeel van de algehele vormgeving en organisatie van het gebouw, die tot In het kleinste detail was afgestemd op een rationeel gebruik. Een dergelijke functionalistische benadering was kenmerkend voor het Nieuwe Bouwen en voor Duiker In het bijzonder"

Belang
Schoonheid.
Betekenis voor de wetenschap.

Tav. Wnplts
Giro

Naam: Adres : Bank:

Eigenaar

Cineac Nv
Reguliersbreestr. 31

0000

Datum : 12- 9-94

BESCHERMD(E) MONUMENT(EN) opgenomen in het register ingevolge artikel 6 van de Monumentenwet 1988.

Monumentnr:       458911
Provincie: Noord-Holland Gemeente: Amsterdam Monumentnaam:              Cineac
Dienstaanduiding : RDMZ

PLAATSELIJKE AANDUIDING

Plaats
Straat
Oneven huisnummer(s)
Amsterdam
Reguliersbreestraat 31

OMSCHRIJVING

Volgens de principes van het Nieuwe Bouwen in 1934 in opdracht van de NV Cineac (van het Algemeen Handelsblad) naar ontwerp van J. Duiker als verbouwing (van het grotendeels daartoe afgebroken Café Populaire/de la Paix uit 1919) uitgevoerde bioscoop-gebouw - in oorsprong bestemd tot actualiteitentheater met doorlopende filmvoorstellingen - genaamd Cineac, en destijds ingericht met ruim 600 zitplaatsen.
Het min of meer blokvormige, plat afgedekte gebouw is opgetrokken als staalskelet - bestaande uit de serie van rechthoekige portalen opklimmend in grootte en op verschillende afstand van elkaar, onderling verbonden door schoren tussen kolommen en balken en door vakwerkliggers alsmede een dwarsstaand steunjuk van vakwerkkolommen - tussen deels bestaande en deels nieuwe baksteenmuren, die in oorsprong bekleed waren met grijsgekleurde staalplaten, op een onregelmatige grondslag, waarbij een diagonaal geprojecteerde parabool (de zaal) en de elkaar onder een stompe hoek kruisende rooilijnen van de Reguliersbreestraat en de Regulierssteeg de hoofdvorm bepalen. De over de volle hoogte van het gebouw overhoeks gesitueerde zaal heeft op ongeveer halverhoogte een halfdiep, getrapt balcon, en wordt geflankeerd door trappenhuizen - met spil - en steektrappen- en dienstruimten. Deze laatste zijn, behalve het reeds bestaande souterrain, ondergebracht op vier verschillende niveaus, te weten de beganegrond, het cabineplan (van de in de ZW-hoek opgestelde projectoren op de tweede bouwlaag), het kantorenplan (op de derde bouwlaag) en het balconniveau (op de vierde bouwlaag), hetwelk in het exterieur wordt weerspiegeld.
De vensters waren oorspronkelijk alle in blauwgelakte dunne stalen kozijnen gevat, en telkens in reeksen geplaatst, met verticale en soms ook lage horizontale, onderverdeling.
Op de ZW-hoek, bij de kruising, is de gevel op beganegrond- en cabineniveau teruggerooid volgens een gebogen lijn, geaccentueerd door de tussen de beide niveaus in geplaatste, schuinoplopende, geknikte betonnen luifel, die, verankerd in de tussenvloer over de volle breedte van de beide gevels is aangebracht, zodanig dat de linker-ingang (thans toegang tot het niet bij de bescherming behorende woonhuis Amstel 28) nog door de luifel, die bedoeld was om beschutting te bieden aan de wachtersrij, wordt overdekt. Deze luifel was oorspronkelijk bij de hoekpartij voorzien van elf glasplaten, doorlopend in de cabine-vloer. De overkragende, blokvormige bovenbouw wordt bij de open hoek gesteund door een dunne, ronde staalkolom, die binnen de bovenbouw zichtbaar wordt voortgezet. De rooilijnen worden op de teruggerooide beganegrondlaag gemarkeerd door een witte tegelvloer.
De gebogen, overhoekse benedenbouw bevat op de beganegrond een moderne, achtzijdig uitgebouwde kassa (in plaats van het oorspronkelijke, vrijstaande, geheel cilindrische kassa-gebouw, en derhalve afwijkend van het oorspronkelijk ontwerp en niet beschermenswaardig); aan de gebogen wand is links daarvan het segmentvormig uitgebouwde toegangsportaal tot de zaal gesitueerd, geflankeerd door een korter, dito uitgangsportaal aan de linkerzijde, en rechts het rechthoekig uitgebouwde toegangsportaal tot het trappenhuis naar het balcon; de beide toegangen bezitten elk een stel dubbele, blauwgelakte stalen deuren - aan de bovenzijde voorzien van een lichtbak met melkwitglas-ruit en stalen letters die respectievelijk de opschriften ZAAL en BALKON vormen - en een verchroomd stalen buishek aan de buitenzijde. De tussengelegen muurdammen bezitten ondiepe vitrines. Op het cabine-niveau is een reeks van in totaal dertien smalle, hoge vensters over de volle lengte en breedte van dit hoekgedeelte aangebracht. De evenwijdig aan de straten geprojecteerde bovenbouw heeft op het kantorenniveau bij de hoek een reeks van elk veertien smalle, hoge vensters in beide gevels. Het bovenste gedeelte is blind en wordt aan beide zijden afgesloten door een smalle waterlijst en een dun stalen buishek.
De hierop aansluitende Z-gevel ligt wat betreft de rechterhelft - uitgezonderd het uiterst rechts geprojecteerde, L-vormige portiek vrijwel geheel in de rooilijn van de Reguliersbreestraat. De beganegrondverdieping wordt hier grotendeels in beslag genomen door het portaal naar het hoofdtrappenhuis, waarbij de straatwand is voorzien van ondiepe vitrines, en door het portiek - voorzien van blauwe vloertegels in kleiner formaat, en links de, nu dichtgezette,
ingang naar de fietsenstalling in het souterrain, links bij de sprong de toegang naar het kantoren-trappenhuis en rechts de zij-uitgang met dubbele blauwgelakte, stalen deuren. Boven de luifel bevindt zich een reeks verdiepte vensters, oorspronkelijk onderverdeeld in vijf. In het midden is dwarsstaand een recentelijk gewijzigde lichtreclame met de naam CINEAC aangebracht in sterk vereenvoudigde vorm ten opzichte van de oorspronkelijke lichtreclame, die op het dak - met een eigen stalen draagconstructie - werd voortgezet.
Geheel rechts sluit, licht naar voren, tot de exacte rooilijn, uitstekende, O-gevel aan de smalle tussensteeg aan; deze gecementeerde gevel wordt slechts door drie vensters in de top doorbroken; op smalle muurdam aan de Reguliersbreestraat een veelhoekige vitrine.
De op verschillende hoogte beëindigde W-gevel (van links naar rechts sprongsgewijs oplopend) ligt afgezien van de teruggerooide, gebogen benedenbouw op de ZW-hoek en de geheel links gesitueerde uitgangsportiek, geheel in de rooilijn van de Regulierssteeg. De gevel bevat een twee tot drie lagen hoge grijze tegellambrizering en wordt op de beganegrond verder nog doorbroken door de linker-dienst-ingang, de thans dichtgezette vensterpartij van de voormalige
luchtzuiveringsbedieningsruimte en de portiek met twee stel dubbele, blauwgelakte, stalen deuren. Op het cabine-niveau bevinden zich in het midden twee naast elkaar geplaatste reeksen van elk vier staande vensters, waarboven op het kantorenniveau twee dito reeksen van liggende vensters ten behoeve van de daarachter gelegen personeelsruimten. Boven de links vooraan gesitueerde schoorsteen torent achteraan de met zinkplaten beklede vierkante luchtverversingskoker uit, terwijl aan de Z-zijde rechts een cilindrische betonnen luchtkoker is aangebracht op het platte dak.
Inwendig de oorspronkelijk enigszins eivormige zaal waarin het steil aflopende, ingezwenkte balcon tot halverwege uitsteekt en gesteund wordt door de uitkragende muur van de cabine-ruimten en de met stucwerk beklede vakwerkligger in het midden; de twee vierkante gaten voor de projectoren bevinden zich zuidelijk daarvan. In de directeurskamer behalve de zichtbare hoekkolom nog een tweede staalkolom ter ondersteuning.
Bioscoopgebouw van voor het Nieuwe Bouwen kenmerkende architectuur wegens de geheel en al door de functie bepaalde vormgeving en de toepassing van de destijds moderne materialen, constructie- en bedienings-methoden als staalskelet, halfautomatisch openende deuren en klimaatbeheersingssysteem alsmede wegens de opvallende situering van de dienstruimten met grote glasgevels aan de straat; in Nederland als eerste in zijn soort van
actualiteitentheater, met doorlopende filmvoorstelling, gebouwd en daardoor van algemeen belang wegens bijzondere architectuur- en cultuur-historische en typologische waarde.

KADASTRALE AANDUIDING EN BIJBEHORENDE KADASTRALE TENAAMSTELLING

Kad. Gemeente: Amsterdam Sectie          : I
Nummer               : 10129

Soort recht Gerechtigde Adres
Woonplaats
Recht van Eigendom BV Cannon Tuschinski Vastgoed BV de Lairessestraat 111/115 10 75 HH AMSTERDAM

Kad. Gemeente: Amsterdam

Sectie
Nummer

I
10130

Soort recht Gerechtigde Adres
Woonplaats
Recht van Eigendom NV Cineac
Reguliersbreestraat 31 1017 CM AMSTERDAM

INSCHRIJVING
Kantoor bewaarder                     : Amsterdam
Inschrijvingsdatum                     : 21-MAY-1993
Deel/registratienummer: 11510/8

D8tum:        20.12.90                Agendapunt:     32
Pand
Buurt
Eigenaar Architect Aannemer

: REGUL1ERSBREESTRAAT
: Binnenstad
Grote Grachtengordel

31

Srt: GM
Reden

: Verantwoordelijk

Ver ant

RKSD/Rijksdienst

VERGADERING RIJKSDIENST VOOR DE MONUMENTENZORG / BUREAU MONUMENTENZORG AMSTERDAM

Datum:          20.12.90                   Agendapunt: 32

Toelichting:

Naar aanleiding van je onderhands verzoek tot beoordeling
van het schetsplan voor een verbouwing van het Cineac-gebouw te Amsterdam waarbij de architect Cees Dam geen enkele toelichting heeft meegezonden- de volgende opmerkingen:

1)    het is niet precies duidelijk wat de nieuwe (?) bestemming van het gebouw zal zijn; blijkens de schetsen komt er een combinatie van restaurant (uiteraard inclusief keukenruimten) en podium, waarvoor niet alleen de nu oplopende vloer, ooit bedoeld voor goed zicht op het filmdoek, zal worden vervangen door een geheel vlakke vloer, maar ook een geheel nieuwe ruimtelijke indeling van de vroegere zaal ruimte zal plaatsvinden door middel van een gedeeld, cirkelvormig balcon met zijbordessen en halfcirkelvormige trappen ter weerszijden; tevens is op de beganegrond een keukenruimte voorzien, zonder verdere specificatie dan de aanwezigheid van een spijzenlift;
2)      Aan de buitenzijde wordt kennelijk reconstructie beoogd van de vroegere Cineac-reclame maar komt - bijvoorbeeld - het glazen kassagebouwtje niet meer terug:
3)      Blijkens het schetsplan wordt ook het perceel Amstel 28 bij de herinrichting getrokken, waarin twee nieuwe trappenhuizen, een nieuwe in/uitgang, restaurant- en keukenruimte met vide zijn voorzien;
4)     Terwille van de nieuwe bestemming worden enkele practische aanpassingen voorgesteld, zoals wijziging en uitbreiding van de sanitaire voorzieningen, aanbrenging van extra deuren in de Regulierssteeg voor goederen, en vergroting van vensters op de verdieping van de Regulierssteeg en bij de ingang.

Ad 1) Op zichzelf bestaat er geen bezwaar tot eventuele herinrichting van het vroegere bioscooptheater tot restaurant/ theater (?), maar de thans voorgestelde herinrichting van de vroegere zaalruimte (vgl. geometrische ‘basisfiguur') met cirkelvormig balcon, zijbordessen, 'open trappen' en vides doet de vroegere ruimtewerking toch wel geweld aan. Hoewel de tekeningen erg schetsmatig zijn, lijkt het erop dat de vroegere balconruimte grotendeels zal verdwijnen. Dit acht ik een groter bezwaar dan het vlak maken van de oplopende zaalvloer. De grote concentratie van de nieuwe, in opvallende vormen geprojecteerde tussenruimte in het voorheen alleen op zaalniveau ingerichte middendeel van de zaal, doet nogal gewild aan en past niet goed bij de oorspronkelijke architectuur van Duiker. Er moeten andere oplossingen mogelijk zijn voor de situering van keukenruimten en eventuele extra trappartijen, vooral omdat het erop lijkt dat van de bestaande trappenhuizen weinig gebruik gemaakt zal worden.

Ad 2) Er is genoeg informatie bekend om een verantwoorde reconstructie van de vroegere Cineac-recIame te kunnen uitvoeren, maar aan de andere kant vraag ik me af of' de nieuwe bestemming een dergelijke reconstructie rechtvaardigt, temeer da8r in andere opzichten geen reconstructie, or zelfs belangrijke wijziging van het gebouw wordt voorgestaan(kassa gebouw komt niet terug, andere gevel- en ruimte-indelingen).

Ad 3) Tegen bijtrekking van het perceel Amstel 28 bestaat geen bezwaar; wellicht zou zelfs nog meer profijt getrokken kunnen worden van de situering aan de Amstel bij de indeling van de restaurant-ruimte op de verdiepingen.

Ad 4) De nu voorgestelde aanpassingen zijn, voorzover zij wijzigingen in de gevels met zich meebrengen, nu niet goed te beoordelen, omdat de ingediende tekeningen daarvoor te onnauwkeurig zijn. Tegen de vergroting van de vensters en de aanbrenging van een stel extra deuren in de gevel van de Regulierssteeg behoeft op voorhand geen bezwaar te bestaan, mits de gekozen vormen en materialen aansluiten bij de reeds bestaande. Wel. vraagt de ingangspartij op de hoek van steeg en Reguliersbreestraat extra aandacht; het lijkt erop of het thans nogal gesloten karakter zal worden doorbroken door het aanbrengen van lange vensterstroken, of interpreteer ik de streepjes verkeerd?

Overigens:
blijft de luifel in de steeg
gehandhaafd? Voor een goede beoordeling zijn meer uitgewerk-
te tekeningen noodzakelijk. Vooralsnog richten de grootste
bezwaren zich op de nu voorgestelde wijzigingen van de
vroegere zaal- en balconruimte, waarvoor mijns inziens
echter andere, minder nadrukkelijke en minder ingrijpende
oplossingen denkbaar zijn

Advies

Besluit

De operatie zal door Dam sr en jr worden uitgevoerd (MCA).

OVERZICHT DOCUMENTATIE CINEAC BIOSCOOP DUIKER OKT 1994

Aanwezig in het Archtitectuur Instituut. Rotterdam
J. Duiker, (1890-1935), architect, 1917-1937, lm., c. 80
bladen, 14 panelen, 1 maquette. Inventaris.
NB. Bevat ook materiaal van de associatie Bijvoet & Duiker uit de jaren 1913-1925. code: Duik

Belangrijkste gegevens hieruit:
•        Samenwerkingsverband met Bijvoet te 's Gravenhage.
•        Van 1925-1935 losse samenwerkingsverbanden o.a. met J.G. Wiebenga. Rol Bijvoet voor CINEAC onwaarschijnlijk.
Vrijwel van alle werk zijn tekeningen e.d. bij het NAI aanwezig. Bij het NDB is ook materiaal, afkomstig van Holt/Bijvoet. Bij NAI zijn foto's, folders, krantenknipsels, tijdschriften, lezingen, diploma, enz.
•        Stukken van Cineac, Reguliersbreestraat 31, Amsterdam Duiker (en Elling). 1933-1934 (en 1919).
Bestek, Bouwvergunningen, berekeningen, correspondentie, Tekeningen: 292 bladen. (22 tekeningen van 1919 betreffen café Populaire, waarschijnlijk niet van Duiker. Dit café uit 1919 stond op die plek maar is grotendeels afgebroken)
Tekeningen 1-133 over Cineac,
Tekeningen 1-61, 1-10, 11-61 over Cineac,
107 bladen van de Hollandsche Constructie Werkplaatsen, Leiden
* Conclusie: Daarmee is een goede reconstructie mogelijk.

Boeken, tijdschriften
8 en Opbouw, 1932 e.a. teksten van Duiker
Bouwkundig Weekblad 1935, blz 103-109, Handelsblad/Cineac door AJ van der Steur.
Het Bouwbedrijf, 12e jaargang no 3, blz 19-23, Het Handelsblad/ Cineac gebouw te Amsterdam, door JG Wattjes.
Forum nov 1971 )           overzicht werk Duiker:
Forum jan 1972 )            door EJ Jell.es en CA Alberts
J.Duiker 1890-1935 (Herdruk Forum, EJ Jelles en CA Alberts Ir J Duiker, 1989. J. Molema
J Duiker bouwkundig ingenieur, Duikergroep Delft, St Bouw 1992

Artikelen van/over Duiker. Cineac
J.Duiker, Moderne Theaterbouw, in Handelsblad/Cineac, een gebeurtenis, 2 nov. 1934, blz 15-17 Allard Jolles, DRO Gem Amsterdam, 4-9-1991 De Cineac in't Zonnetje, onderzoek ivm verbouwingsplan C Dam.

Tentoonstellingen
Stedelijk Museum Bureau, zomer 1994: 60 jaar CINEAC Overzicht artikelen e.d. bij tentoonstelling 1994 van SMB
Caransa's Cineac, A.Hendriks in De Groene Amsterdammer, 8-6-94

CONTRACTEN VERGUNNINGEN BESLUITEN CINEAC BIOSCOOP

Monumentenzorg
Aanwijzing Cineac tot Rijksmonument 1993, mon.nr 458911
beschrijving en foto tbv Monumenten Inventarisatie, ca 1988 waardestelling tbv aanwijzing tot Rijksmonument. 21-5-1993 Verzoek B en W aan Minister WVC om aanwijzing tot Rijksmonument neg. beoordeling RDMZ van verbouwplan uit 1990, van C Dam

Stukken gemeenteraad Amsterdam
* Leefmilieu-verordening Rembrandtplein en omgeving:
Voordracht B en W van 22-9-1988 , Gem blad afd 1, nr 1352, blz 2995, met tekening 1:100.
Voorstel Bruins-Slot van 5-10-1988, nr 1382 Besluit Gemeenteraad dd 5-10-1988
Leefmilieuverordening is geldig voor een periode van 5 jaar. Besluit verlengd met 5 jaar in 1993

Bureau Monumentenzorg
tekening 1:100 met vermelding rijksmonumenten

Eigendom
Verzameling gegevens mbt eigenaar Caransa, verzameld door JA Heitman, dd 10-1994

-->

Ons Amsterdam

CINEAC REGULIERSBREESTRAAT AMSTERDAM CONCEPT
door Ir. Kees Alberts

WAARDEN VAN DIT RIJKSMONUMENT VAN ARCHITECT J. DUIKER
De stedebouwkundige waarde
- de ligging aan een winkel- en uitgaansstraat
- de werking van de hoge neon reclame op afstand en de betrekking tot de zaalas
- de aantrekking van publiek s'middags en s'avonds
- het wachten van bezoekers onder een verwarmde luifel in de steeg bij ontbreken van binnen wachtruimte
- de neonreclame in de straat en de lichte hoek boven de kassa
- de fotokasten en aankondigingen
- de kijk in de projectie cabine
- het avondaspect door middel van lichtval van de projectie-cabine door de glasluifel en neonreclame in de straatwand.

Het gebouw en interieur
- de diagonale ligging van de zaal-as, die een economische passing van de zaal en annexen in de plattegrond en het volume bewerkt.
- de gescheiden toegangen voor zaal en balkon via door lichtstralen en deuropeners bediende deuren - de vlucht spiltrappen waarvan er 1 doorloopt naar het dak
- de fietsenkelder en de compacte transporteur
- de paraboloïde vorm van het plafond
- de waterpas projectie iLg
- de plaats en montagewijze van de luidspreker en het raam van het filmdoek
- de integratie van de luchtverwarming in de structuur
- de circulatie van het publiek door het meestal donkere gebouw
- de karige materiaal en kleurkeus in de zaal
- de hol aflopende zaalvloer
- de contourlijn tussen lambri's en gewelf in de zaal
- het projectie-doek raam en de beurstijding-nis met klok
- de belettering boven deuren en van de zaalvloer, de geleide hekjes, de lichtstraalbediende deuren
- de halfcylindrisch gekromde balkonrand met chroom leuning
- de gescheiden toegangstrap en uitgangstrap van het balkon

De constructie
- de draagstructuur van het gewelf
- spanten met rondbogen -L 100.000.10, radiale hoeklijnen L 40.60.5 en steengaas draagstaven 1/2" en de stabiliteit
- de draagstructuur van het balkon met linker- en rechter zijwand spant, het middenjuk, de plaatligger en de schuingestelde vloerliggers
- de draagstructuur van de neonreclame op het dak
- de samenstelling van de gesloten buitengevel
- de vlakke bekleding met stalen platen, breed 1,5 m, dik 3 mm naadloos met verzonken kop boutjes 1/4" bevestigd op stijlen INP 12 en regels L 50.50.5
Hoekstukken gezet, idem de waterslagen (tek. HCW)
- de filmcabine van gewapend betonvloeren

De materialen
vloer: zandcement-carborund-zwart
lambri: triplex op blindwerk, lichtblauw?
absorptie-lambri: gespoten asbest-cement
gewelf: cementzand werk op steengaas, geschuurd met witte specie en Simili Carrara CBR enci (volgens bestek)
hekjes: stalen buis, 3/4 en 1" uitw.- wit

In de entree- en uitgangshal:
vloer en plint: terrazzowerk, wit-grijs-zwarte split, gewapend, dik 40 mm (bestek)

Op traptreden en balkon:
linoleum, in vorm gezet voor de stalen traptreden

stootrand op de wel: messing trede strip staand

Trapleuningen: van gelaste buis geschilderd bal luster 1/2" uitw. met rozetten handleuning verschroomde buis (verzamelblad)

binnendeurkozijnen: plaatstaal gezet 2 mm rubber aanslag

glassoorten: kathedraal helder vensterglas volgens de werktekeningen

Comité REDT DUIKERS CINEAC
Buiksloterdijk 234 1025 WE Amsterdam Tel. 020-6340498

Save the Cineac
folder door Wessel de Jonge

Architectencommissie I
3-5-1995
met mevr. Hangelbroek, de heren Bosch, Schoen. Schotten en Christiaanse.
Dam sr en jr lichtten plannen toe.

Het Caransa-Concern

Enige achtergrondinformatie t.b.v. de werkgroep "Cineac"vergaard door:
J.A. Heitmann
020-6443351
AMSTERDAM

Amsterdam 7 oktober 1994

Alle geldbedragen in guldens.

M. Caransa B.V.

Deze zaak van M. Caransa (°1916) met compagnon A. Zwaaf (°1915) onder N.V. begon in 1950, maar meermaals wordt als begindatum 1.11.1953 aangehouden, daar vanaf dan M. Caransa enig aandeelhouder is. De werkzaamheden bestonden uit "Handel in auto's, onderdelen, banden & motoren", maar het is in deze tijd te plaatsen dat Maurits Caransa als enige brood zag in de aankoop van een scheepswrak teneinde de door sloop verkregen onderdelen middels de hem goed bekende wegen te verhandelen. De bedrijfspanden waren op diverse adressen van en in de omgeving van het Waterlooplein. Tot 1967 een aantal procuratie- en commissariaats-wisselingen. In 1967 werd de zaaknaam gewijzigd met als directeur M. Caransa, als commissaris Mr. Dr. C(ornelis) Berkhouwer (°1919) (tot 1985) en als procuratiehouder Isaac Swaab (°1901). Het zakenadres werd Nieuwe Doelenstraat 24, in het voormalige Doelen (nu: - Karena) Hotel.
Codirecteur wordt J.H. van Zanten (°1925).
Het jaar 1972 is (algemeen in Nederland) van omzetting in de B.V.-vorm met beperkte aansprakelijkheid. De doelstelling wordt nu gewijzigd in:
"Handel in onroerend goed; exploitatie en beheer; voeren van administraties en beheer; deelnemen in, financieren, oprichten, aankopen en het beheren van andere vennootschappen & ondernemingen, nationaal en internationaal"
Het maatschappelijk kapitaal (MK) bedraagt 5 mio in 5000 aandelen à 1000,-, waarvan gestort en geplaatst (1.315.000,-. Comm. blijft Mr. J.I. van Maarsen (°1904) , in 1975 worden Jaap van Schaik (°1920) en in 1977 J.A. van Winkelhuyzen (°1939). Dan in 1978 verschijnt (ook, zie volgend) in deze B.V. Robert de Wit (°1941) met een proc., wat een half jaar later 'door de aandeelhoudersvergadering' omgezet wordt in een dir.-schap, te weten 'vennootschaps-vertegenwoordiger met een ander' en M. Caransa is gevolmachtigd directeur, te weten met 'alleen-vennootschaps-vertegenwoordiging'.
Er vindt een transactie plaats met de crêperie Pan Pan aan de Kalverstraat, voorheen van The American Lunchroom Company en heet voortaan Kalver Corner.
In 1985 comm. E.IJ. Spier (°1938).
In 1987 bezit de M. Caransa B.V. een MK van 900.000,-, waarvan na correctie tot het wettelijk minimum 180.000,-. Comm. blijft (waarschijnlijk) Winkelhuyzen en in 1990 verschijnt Fl. Mouthaan (°1946), waarna in 1991 Spier en in 1992 Van Schaik vertrekken.

Exploitatiemaatschappij Caransa B.V.

In 1972 existeerde Sermon Lane (Europe) N.V., waarvan de vóórgeschiedenis niet nagegaan en namen n.v., gevestigd te Amsterdam, Herengracht 340, met als doelstelling "vennootschappen verwerven, beheren, enz.". In 1973 was de naam al gewijzigd in Slater Walker (Europe) B.V., te Amstelveen, Kronenburg. Het gestorte kapitaal bedraagt dan 64.982.000,-.
Dan als bij toverslag is in 1975 de zaaknaam na overneming en/of splitsing geworden Damstede (Europe) B.V. met als dir. M. Caransa en als codir. Robert de Wit. Het MK is 32.221.000,-, duidelijk een halvering! In 1988 wordt de naam gewijzigd in Exploitatiemaatschappij Caransa B.V. met als MK 150 mio d.m.v. 150.000 aandelen a 1000,-, g&g n.v., met dezelfde leiding. De zaak is juridisch eigendom van de Helma Holding B.V..

Caransa Indian Creek B.V.

Begin 1954 werd opgericht de Cometaal Handelmaatschappij N.V. te Amsterdam, Herengracht 579, handel in metalen & chemicaliën. Dir. is D.L. Cardozo tot 1962, waarna D. Engers (°1909 - +1976) en M. Schelvis (°1938). In 1967 Isaac Swaab dir. tesaam met Engers. Dan verschijnt Robert de Wit (°1941) met een proc.. Benevens de notariële omzetting wordt de Naam Cometaal B.V. in 1972, met als doelstelling:
"In- en export van goederen, transacties, vertegenwoordiging van buitenlandse huizen, metalen, ertsen en chemicaliën, alsmede assurantiebemiddeling".
In 1976 meldt M. Caransa alleen-bevoegdheid. Begin 1984 wordt de naam gewijzigd in Caransa Indian Creek B.V., Herengracht 579, met als doelstelling:
"Handel in onroerende zaken en gronden, verkrijgen ..., administreren ..., bouwen en verbouwen, exploiteren, geldleningen verstrekken, in andere vennootschappen deelnemen, nationaal en internationaal".
Per 1 april 1986 wordt het zaakadres Jan van Eyckstraat. Robert de Wit blijft proc. houden. In 1992 is de doelstelling identiek aan die van M. Caransa B.V..

De betekenis van de zaaknaam is minder enigma als men denke aan de 18e eeuwse Creek Confederacy, de Muskogee-indianen in het Noord-Amerikaanse land 'der vele beken', die een strategische positie bekleedden tussen de Spaanse, Engelse en Franse partijen. Wellicht geeft M. Caransa blijk zich in een dergelijke middenpositie het best thuis te voelen...

Caransa International B.V.

Uit 1961 stamt het eigendom van het Badhotel Zandvoort N.V., van welks voorgeschiedenis verder geen notitie. De omzetting in 1972 met naamswijziging Bouwmaatschappij Het Badhotel Zandvoort, met als adres Herengracht 579. In 1977 heet de zaak Caransa International B.V. in de Jan van Eyckstraat. De zaak vanaf 1961 is juridisch eigendom van Caransa B.V., met eenzelfde doelstelling.

Helma Holding B.V.

Hiervan is de vóórgeschiedenis n.b., maar zoveel is zeker dat de vestiging uit 1893 stamt en dat onoverzichtelijkheid voor eenieder troef is. In 1972 is zij enig aandeelhouder van de Exploitatiemaatschappij Caransa B.V. In 1976 is zij al B.V. met eenzelfde doelstelling als voorheen bekend, het MK bedraagt 33.010.000,-, waarvan 13.648.620,-. Er zijn 10 prioriteitsaandelen a 1000,- en 3,3 mio gewone - a 10,-. Vermelding van de voortzetting van de B.V. is in 1976. Robert de Wit krijgt de proc. in 1978. In hetzelfde jaar een nieuwe acte. Maar tenslotte is ultimo 1993 melding door de dir. M. Caransa dat de comm. Van Schaik en Berkhouwer zijn uitgetreden.
M. Caransa bekleedt hier de functie van 'directeur van de directrice'.
Met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid bezit M. Caransa zelve alle aandelen van de Holding en dienen gebezigde notariële termen als 'gevolmachtigd' te worden opgevat als 'zichzelf gevolmachtigd' en '(bijzondere) aandeelhoudersvergadering' als zich-alleen!
Dientengevolge heeft M. Caransa de onder-B.V.'s óók in eigen hand.

Het Caransa Concern

Caransa Bedrijfspanden

Waterlooplein e.o. (1950 en later); diverse adressen.
Nieuwe Doelenstraat 24 (1967 of eerder)
Voormalige Doelen Hotel, nu Doelen-Karena Hotel. Een van de eerste spectaculaire beleggingen van Caransa.
Herengracht 579 (±1967 - 1986)
Tweeverdiepings rijtjesgrachtenhuis, vlak bij de Utrechtsestraat, met een trapingang rechts, gevelbeeld op de scheiding met 581 voorstellend St.-Joris en de draak, met een grijze olifant dienend als console. Twee lantaarns flankeren de deur. Niet het fraaiste huis aan de Herengracht, nogal kleinsteeds n.m.m.. Geen naambordje van de huidige bewoner, i.t.t. 581 met namen van fysiotherapeuten en ingang op begane grond (weliswaar handig voor invaliden, maar wat gênant als buurman voor een deftig beleggingsconcern). Desondanks ziet het pand er goed onderhouden uit en laat het zien een gedistingeerde vitrage. Gewis een problematische parkeergelegenheid.
Jan van Eyckstraat 36 (v.a. 1986)
1077 LN Amsterdam Tel. 020 - 662 5625
Een modern tweeverdiepingenpand, op de hoek van de Memlingstraat, rookglazen- vensters, grote binnenoppervlakte t.b.v. een tuin, parkeerterrein + schuifhek, verrassend sober uitgevoerde entree. Verlichting alom.
Naambordje: M. Caransa B.V., gelijk de vermelding in tel.-gids.
Buurman aan de Apollolaan 141, met een achter een dichte sparrenhaag & hek verborgen monumentale tweeverdiepingen-villa is de Amsterdamse collectioneur drs. Loek Brons (B.V.).
Tenslotte twee 50er-jaren-villa's.
Een toplocatie als hier behoeft geen krans.

Caransa Beleggingen

De besloten B.V. is uiteraard niet verplicht opening van zaken te geven, maar het is M. Caransa zelve die in de loop der jaren met genoegen publiciteit heeft gezocht. Zodoende zijn te herinneren:
Doelen Hotel (nu: Doelen Karena Hotel).
Caransa Hotel (nu: Caransa Karena Hotel), aanvankelijk bevat hebbend een gouden wand.
Schiller Hotel (nu: Schiller Karena Hotel),
na aankoop zonder de vermaarde schilderijen meer van wijlen Frits Schiller.
Cineacgebouw eind mei 1994 optie maar eerst 1-1-1996 in eigendom. Dan Rijksmonument geworden.
Een persoonlijke ervaring t.a.v. het restaurant wil ik t.z.t. gaarne opschrijven.
"Maupoleum" (t/m 1994), waarvoor geldt: "Van roest zijt ghy en tot roest zullet ghy wederkeren"...

M. Caransa karakterschets

Maurits Caransa, geboren op 5 januari 1916, thans woonachtig te Vinkeveen, Baambrugse Zuwe 177, 3645 AG.
Ik leg de laatste hand aan de opstelling van een bescheiden karakterschets dezes persoons o.b.v diverse herinneringen en wil nagaan de oorsprong van zijn dynamiek en 'tourmenté1, aspecten van zijn levensloop 'van ijzer naar goud', of zijn joodse afkomst parten gespeeld zou hebben en wat een vermoeden van toekomst van zijn concern moge wezen zonder hem.
Ik weet nog niet of de uitreiking een dergelijke tekst überhaupt op prijs worde gesteld, daar het een ander geluid is dan normaliter gebezigd in de media.
In een interview in VN medio 70er verklaarde Caransa naar een rentepercentage van 10% streven. Maar elk bezit hoe geliefd ook (als zijn eigen Caransahotel) moet verkocht worden als het aanbod aantrekkelijk is anders zou je je aandeelhoudens tekort doen.

Het Financiële Dagblad

Bericht ontvangen dat er 17_ artikelen over (M)aup Caransa zijn verschenen, welke kunnen worden gekocht voor F 65,- + F 3,50 p.a..

Robert de Wit

Robert de Wit is geboren te Amsterdam, op 3 augustus 1941, in de bezettingstijd. Hij is woonachtig te Vinkeveen aan de Scholeksterlaan 6, 3645 KC, tel. 02972-63199. Van zijn opleiding is niets bekend. Begin 1972 trad hij als 30-jarige (!) in dienst bij de voormalige Cometaal B.V. en gaf op als adres te hebben Sarphatistraat 162, wat een vervalsing is, daar een verblijfplaats mij in het voormalige Antony van Leeuwenhoek-ziekenhuis of de voormalige kazerne onwaarschijnlijk dunkt. Hij vervulde de procuratie bij deze Cometaal B.V. en bleef hier in deze hoedanigheid ook bij de latere Caransa Indian Creek B.V.. In 1976 verwierf hij (direct) het directeursschap bij de voormalige Damstede (Europe) B.V. tot en met de Exploitatiemaatschappij.
Caransa B.V. van nu. In 1978 de procuratie bij M. Caransa B.V., wat na een i jaar blijvend werd omgezet in een directeurschap.
Zijn procuratie in 1978 bij de Helma Holding schijnt zo te zijn gebleven.
Het lijdt geen twijfel dat dit relatief jarenlang durende dienstverband de betekenis inhoudt dat Robert de Wit kroonprins is en dat dientengevolge de opbouw van een goede relatie zou dienen te moeten geschieden via hem! Doch eerst later blijkt dat de zaak mooi in de familie blijft.

Caransa Commissarissen

Twee commissarissen laten zien een opvallend langdurige relatie met het Caransa-concern. Het zijn:

Mr. Dr. Cornelis Berkhouwer, geboren 19 maart 1919.
1942        Doctoraal Rechten aan de UvA + dissertatie
1942 - 1956 Advocaat-procureur te Alkmaar
1949 - 1961 Gemeenteraadslid Alkmaar v.d. WD
1956 - 1979 Lid IIe Kamer
1963 - 1984 Europees Parlement VVD
1966 - 1969 Vice-voorzitter E.P.
1969 - 1973 Voorzitter liberale fractie E.P.
1973 - 1975 Voorzitter Europees Parlement 1979 - 1984 Lid E.P.
(Bijgewerkt tot '91)

Mr. J. van Schaik, geboren 24 oktober 1920.
Alle andere namen voor ooit opgegeven commissariaatsfuncties zijn na een paar jaar weer afgemeld.

Gesprek Caransa

Ontvangen op 19 oktober 1994 door de heren Maurits en Salo Caransa.
Aanwezig Maarten Kloos, Annemieke Hendriks (al eerder gedproken met) en Bonny.

VPRO Studio Amstel

Interview 16-3-1995 met Maurits Caransa (79) over zijn Rembrandtplein.
Door Margalith Kleijwegt. De verbouwingskosten zullen 10 miljoen zijn.

ARCAM

Ir. Maarten Kloos en ir. Kees Alberts hebben een diepgaande studie gemaakt van de Cineac.
Tentoonstelling in ARCAM op

Maarten heeft ontzettend veel werk verricht met de opzet van een

Amsterdam Heritage Centre

m.m.v. Kees Alberts, architect.
Al eerder Maarten Kloos met beschrijving opzet.
Uitgewerkt architectonisch plan.
Doch de gemeente Amsterdam (Patijn) d.d. 21 maart 1995 was weliswaar geïnteresseerd doch hield beleefderwijs de boot af.
Ik heb deze uitvoerige studie niet opgenomen omdat het geen succes was, eerder een zijsprong en tevens omdat er auteursrecht op zal zitten.

Cees Dam en de Cineac

Architect Cees Dam, die in opdracht van Caransa bv de mogelijkheden tot verbouwing van de Cineac bestudeert, laat ons weten de volgende intentie te hebben:

1.    een gedetailleerde diareportage te laten maken die een beeld geeft van de huidige staat van de    Cineac;

2.    een restauratie/reconstructieplan^te maken, dat wil zeggen: een plan waarmee het oorspronkelijke ontwerp van Duiker zoveel mogelijk in ere wordt hersteld;

3.    pas daarna aan te geven waar en hoe het gebouw kan worden aan een ander gebruik dan waarvoor het ooit bedoeld is geweest;

4.    zich te distantiëren van plannen die nooit meer terug te draaien zijn (bijvoorbeeld wijzigingen van het Duiker-concept die in de toekomst niet meer ongedaan gemaakt kunnen worden), alsmede
van decoraties die in een later stadium door de toekomstige gebruiker(s) worden aangebracht;

5.    alle ideeën in brede kring ter discussie te stellen.

Amsterdam, 8 december 1994
DE CINEAC VAN DUIKER
Verleden, heden en toekomst van een jong monument.
Cees Dam houdt zich verder afzijdig van onze activiteiten, wilde ook niet naar een commentaar- of "confrontatiecollege" te Delft met Wessel de Jonge, Maarten Kloos en prof. Wiek Röling. Hij heeft immers reeds een goedgekeurd plan uit 1990 in handen.

Dit jaar bestaat de Cineac van Duiker 60 jaar. Naar aanleiding daarvan organiseerde het Stedelijk Museum Bureau Amsterdam de afgelopen zomer de manifestatie 'Cinema Actuel'. Een deel van de expositie die daarbij te zien was, is onlangs getoond op de vakbeurs Restoration '94. Maar omdat de problemen nog lang niet de wereld uit zijn, heeft ARCAM besloten nogmaals aandacht te vragen voor de toestand waarin het gebouw zich bevindt. ARCAM wil daarmee met name het denken over een zinvolle en rendabele toekomstige bestemming stimuleren.
In de expositie wordt de context waarin de Cineac is ontstaan belicht en zijn het oorspronkelijke ontwerp (maquettes en originele tekeningen) en ook de plannen die recentelijk voor het gebouw gemaakt zijn, te zien.
In januari organiseert ARCAM een avond over de film en de (bioscoop) architectuur van de jaren dertig en over de Cineac. Tijd: 12 januari, 20.00 uur. Plaats: Academie van Bouwkunst, Waterlooplein 211.

'De Cineac van Duiker' is van 10 december tot en met 14 januari in de ARCAM GALERIE te zien.

ARCAM GALERIE, Waterlooplein 213, 1011 PG Amsterdam, tel. (020) 6204878, dinsdag tot en met zaterdag 13.00-17.00 uur, m.u.v. 24/12 en 31/12.

Op een steenworp afstand van de ARCAM GALERIE, aan de Reguliersbreestraat, staat de Cineac. Een gebouw dat zestig jaar geleden werd gebouwd naar een ontwerp van ir Johannes (Jan) Duiker (1890-1935). Deze werd - behalve door de Cineac - bekend als architect van onder meer het sanatorium Zonnestraal (1928) en Grand Hotel/Theater Gooiland (1936) - beide in Hilversum - en de Openluchtschool (1930) in de Cliostraat in Amsterdam.
De Cineac, monument van het Nieuwe Bouwen, kent een woelige geschiedenis en verkeert op dit moment in zeer slechte staat. Dit is voor ARCAM aanleiding geweest om in deze tentoonstelling een drietal aspecten te presenteren, te weten het oorspronkelijke gebouw, de huidige staat ervan en de vraagstelling wat er in de toekomst met het gebouw gedaan zou moeten worden.
Op 12 januari a.s. wordt een lezingenavond georganiseerd waarop gesproken wordt over de film en de (bioscoop)architectuur van de jaren dertig in het algemeen, en over de Cineac in het bijzonder. Deze avond wordt gehouden in de Academie van Bouwkunst, Waterlooplein 211. Aanvang: 20.00 uur. De toegang is gratis, reserveren is niet mogelijk. Meer informatie in ARCAM NIEUWS 42.
Het thema van dit project is niet nieuw, want al jaren wordt aandacht gevraagd voor de Cineac en afgelopen zomer nog organiseerde het Stedelijk Museum Bureau Amsterdam de manifestatie 'Cinema Actuel'. Een deel van de expositie die daar te zien was werd onlangs getoond op de vakbeurs 'Restoration '94' in de RAI.
Het belang van het onderwerp rechtvaardigt voor ARCAM een derde presentatie - nu met het accent op de architectuur. Daarom is voor deze gelegenheid het materiaal dat het Stedelijk Museum Bureau Amsterdam bijeenzocht, aangevuld met onder andere originele tekeningen uit het Duiker-archief van het Nederlands Architectuurinstituut.

In de eerste helft van de jaren twintig ontwikkelde zich, vrijwel onafhankelijk van de ontwikkelingen in de rest van de wereld, in Oost-Europa het constructivisme. In deze Russische architectuurstroming wordt een opvallende plaats ingenomen door een nieuw type gebouw: het gebouw dat als drager van nieuws fungeert en waarvan de architectuur gekenmerkt wordt door de integratie van moderne elementen als verlichte reclameborden, spectaculair vormgegeven grafische elementen, etalages, klokken, luidsprekers en antennes. Tot de mooiste voorbeelden behoren enkele vroege projecten van de gebroeders Vesnin, waaronder het gebouw voor de Pravda in Moskou (1924). Dit bescheiden gebouw was in zijn tijd een soort compilatie van de meest recente ontdekkingen in de bouwtechniek, gecombineerd met ervaringen opgedaan in kleinere projecten voor onder andere kiosken, tribunes en propaganda-stands. Met hun plan voor het krantegebouw leverden de gebroeders Vesnin het model van een transparante informatie- en communicatie-machine. Als antwoord op de in het programma van eisen gestelde vraag om 'in de gevel uitdrukking te geven aan het produktieve en drukke karakter van het gebouw', werd dit uitgevoerd in metaal, glas en gewapend beton, en werd het bovendien voorzien van doorzichtige liften, grote lichtreclames, een monumentaal uurwerk, luidsprekers en schijnwerpers waarmee nieuwsberichten op de wolken geprojecteerd konden worden.
In 1928 werd in Keulen het tentoonstellingspaviljoen gebouwd dat Erich Mendelsohn ontwierp voor de internationale uitgever Rudolf Mosse. Ook dit transparante gebouw van staal en glas en met hoge masten, waaraan een radio-antenne en de naam in grote letters zijn bevestigd, is opgevat als een 'machine' die het idee van adverteren, respectievelijk van het uitwisselen van internationaal nieuws en het verzenden daarvan met de grootst mogelijke snelheid, gestalte geeft.
Veel van de in deze twee gebouwen zichtbare ideeën heeft Duiker in 1934 in zijn Cineac-gebouw benut.
1929 is het jaar waarin het fenomeen 'nieuws-bioscoop' geboren werd. In dat jaar werd in New York het eerste theater gebouwd waarin de nieuwsvoorziening en niet het amusement centraal staat, en kort daarna waaide het idee over naar Europa, te weten naar Londen (1930) en Parijs (1933). Onder invloed hiervan ontstond een nieuw type theater. Een theater waarin het sociale gebeuren ondergeschikt is. Verschilt de gewone bioscoop al van de theater- of concertzaal doordat bijvoorbeeld de projectie maakt dat de eerste rijen niet de beste plaatsen bieden, de nieuws-bioscoop heeft een ronduit utilitair karakter.
De nieuws-bioscopen hebben een doorlopend programma met een minimum aan pauzes. Dat betekent dat de zaal zo ingericht moet zijn dat het publiek continu in en uit kan stromen. Daarnaast moet er een projectiesysteem gebruikt worden dat een zekere oplichting in de zaal geeft, dit om de communicatie tussen de bezoekers onderling te vergemakkelijken zonder dat ouvreuses nodig zijn. Omdat de nieuws-bioscopen in Europa vaak op kleine terreinen moesten worden gebouwd, bleek het meer dan eens moeilijk een traditionele projectie-cabine in de beschikbare ruimte onder te brengen. Een doorbraak in dit opzicht was de introductie van de 'retro-projectie' door Trans Lux in New York ( 1923). Aan dit systeem is de grote vlucht van deze bioscopen in Europa te danken.
Vanaf het begin van de jaren dertig kon het publiek in de nieuws-bioscopen kennis nemen van een doorlopend actualiteitenprogramma met snelle nieuwsvoorzieningen zoals journaals, documentaires en ook tekenfilms. De opzet voor een 'sprekend nieuwsblad' werd bedacht door de Engelse filmoperateur Reginald Ford die vervolgens een hele keten van Cineacs (officieel 'Cinema Actuel') opzette.
Zijn uitgangspunt was het gebouw op te vatten als een machine die films zichtbaar maakt. Zijn recept (een vroeg voorbeeld van 'architectural design', toegepast op een hele keten) was: plaats de bioscoop liefst duidelijk in het verlengde van in de straat aanwezige horizontale lijnen en benadruk het gebouw met een toren of een verticale glazen wand; accentueer de horizontale en verticale lijnen in de gevels met behulp van neon en lichtreclames, en maak van de gevel een van binnenuit oplichtende vitrine. In het verlengde hiervan werd de projectiecabine zichtbaar gemaakt vanaf de straat zodat de bioscopen overdag sluimerend, maar als onderdeel van het nachtleven actief publiek konden trekken. De toegang werd uitgerust met verrijdbare kassa's en de deuren gingen automatisch open dankzij foto-elektrische cellen. Evenals het uiterlijk was ook het interieur herkenbaar: alle bioscopen kregen eenvoudige, cubistische zalen waarin een voorgeschreven kleur blauw aanwezig was, en een vloerbedekking met witte stippellijnen die de doorstroming in het halfdonker vergemakkelijkten.
In het begin van de jaren dertig werden in verschillende Europese steden Cineac-theaters geopend. In iedere plaats van vestiging werd een overeenkomst gesloten met een plaatselijk dagblad. Dit betekende gratis reclame voor zowel de bioscoop als de krant. De overeenkomst kwam tot uitdrukking in de naam van het bioscooptheater: in de Reguliersbreestraat ontstond zo de Cineac-Handelsblad.
De Cineac-Handelsblad in de drukke Reguliersbreestraat werd in november 1934 geopend. Hij werd door Heineken als belegging gebouwd en aan Cineac-Handelsblad verpacht. Het gebouw is een combinatie van een verbouwing van enkele bestaande panden met nieuwbouw op een ondergrond van bestaande kelders.
Het functionele ontwerp van Duiker is direct gebaseerd op de uitgangspunten van Reqinald Ford. Het gebouw is opgetrokken uit nieuwe, lichte materialen en er is veelvuldig gebruikt gemaakt van de op het moment van de bouw bekende technologie, t/ Zie de automatisch opengaande toegangsdeuren en het projectiesysteem, maar vooral de maatregelen die genomen zijn om een zo goed mogelijke akoestiek te bereiken (de keuze voor een extreem dunne zaalwand en de plaatsing van de luidspreker in het brandpunt vlak achter het scherm). Ook zijn voor die tijd zeer geavanceerde verwarmings-, vochtregulerings- en airconditioning-systemen toegepast.
De zaal heeft een paraboloïde vorm en ligt diagonaal in het gebouw (met deze gedachte speelde Duiker ook bij het werken aan een nooit gerealiseerd ontwerp voor een theater aan het Kleine-Gartmanplantsoen). Een goed doorstroming is bereikt door aparte in- en uitgangen te maken en de bezoekers van zaal en balkon van elkaar te scheiden.
Aan de buitenzijde ligt het accent op de hoek Reguliersbreestraat/Regulierssteeg. Op deze hoek is de grijze beplating van de gevel doorbroken door een terugliggende glazen pui waarachter op de eerste verdieping de projectie-cabine ligt. 's Avonds valt licht uit deze ruimte door de glazen luifel op straathoek en de wachtenden bij de kleine kassa op wieltjes.
In de steeg is deze luifel van onderen verlicht en verwarmd om de wachtende bezoekers een zekere beschutting te geven (beschutting die in een gewone bioscoop in de foyer wordt geboden). De neonreclames hoog boven, respectievelijk tegen de gevel van de Cineac, trekken op grote afstand de aandacht.

In de woorden van Duiker zelf:

'In de Cineac-zaal [...] wordt geleverd een zakelijke publiciteit, ontegenzeggelijk nuchter, maar tegelijk schokkend door beleefde en ondergane realiteiten, levend door de werkelijkheid.' [...]
'Wanneer wij een doorsnede zouden geven over de zaal, zouden wij geen massieve gewelven of muren zien, integendeel een doorsnede over het zaallichaam geeft slechts holten en nog eens holten te zien, het zaalgewelf is in verhouding dunner dan de eierschaal om het ei. En zoo is in deze zaal, eveneens als in de techniek van de vliegmachine gestreefd naar een functionneerend organisme.
Het is het apparaat, waarin het publiek, ook al duurt de voorstellingenreeks den geheelen dag, zich op elk oogenblik in aangename atmosfeer moet voelen, maar tevens is bewust gestreefd naar de juiste accoustiek.' [...]
'Deze beide hoofdfuncties laten zich bij de toegepaste constructie-wijze op uitstekende wijze vereenigen, beide eischen een geringe materiaalhoeveelheid, die maakt dat de zaal geen eigenschappen bezit, die het gebouw als het ware zijn eigen leven doet leiden.' [...] 'Zoo is in het geheel een soepelheid gezocht, die vol automatisch en onafhankelijk van eigen toestand, onmiddellijk aan de behoeften van het wisselend publiek voldoet.' [.. . ]
'Het geluid is [...] in de zaal "gericht". Wanneer lage tonen worden opgewekt met heele lange golflengten bijv. 3 M. en meer, dan hebben deze de eigenschap de gewone accoustische materialen te doordringen na gedeeltelijk door de zaal aanwezige hout- en glaspaneelen te zijn opgenomen, en daarna een oncontroleerbaar stel bokkesprongen te maken.
De golven zullen ook in ons geval de eierschaal doordringen en zullen niet weer terug keeren. De richtende werking van de eierschaal bepaalt zich dus tot de fatsoenlijke geluiden, die netjes aan de trillingswetten voldoen. '

uit: Handelsblad/Cineac. Een gebeurtenis. 2 november 1934

De met eenvoudige grijze staalplaten beklede Cineac heeft als draagconstructie een staalskelet. Een skelet dat onregelmatig van vorm is omdat het op diverse plaatsen is aangepast aan de specifieke behoeften. Op de begane grond staan geen kolommen een goed circulatie in de weg en het middendeel van het balkon rust op een uitkragende stalen juk-constructie.
In het staalskelet zijn lichtgewicht vloeren, wanden en een ingehangen zaalgewelf opgenomen. Dit laatste is zo gevormd dat de geluidsbron in het brandpunt kon worden geplaatst en dat belangrijke elementen als de klok en de beursberichten, alsook een luchtverdelend plafond boven het balkon op logische wijze konden worden aangebracht. Het balkon wordt gedragen door een netwerk van metaalprofielen en is bekleed met marmerstuc op steengaas.
Essentieel in het gebouw is de organisatie van het personenverkeer en alles wat daarbij hoort. Bezoekers van het balkon kunnen gebruik maken van gescheiden, twee-persoonsbrede trappen. De projectiecabine en de kantoorruimten zijn apart via spiltrappen bereikbaar.
De luchtzuiveringsinstallatie waardoor geklimatiseerde verse lucht van boven door de zaal naar de vloer stroomt om daar vervolgens te worden afgezogen was indertijd een geavanceerde installatie.
De Cineac kent een woelige geschiedenis. Frits Brave (die vanaf 1939 - met een onderbreking van anderhalf jaar in de oorlog - gedurende 18 jaar in dienst was van de Cineac, eerst als bedrijfsleider, later als adjunct-directeur) vertelt bijvoorbeeld dat de Cineac in de oorlog - als Frans bezit - door de Duitsers werd onteigend. Na de oorlog werd in de Reguliersbreestraat het Nederlandse hoofdkantoor (van het nu weer Franse bedrijf) gevestigd.
Door de opkomst van de televisie kreeg de Cineac na de oorlog te maken met een sterke terugloop van het aantal bezoekers. Daarmee zette zich ook het verval van het gebouw in. De slanke ronde kassa werd al snel vervangen en aan het eind van de jaren zeventig werd de spectaculaire lichtreclame van het dak gehaald.
In 1990 werd architect Cees Dam door de toenmalige eigenaar Cannon gevraagd een plan te maken om de Cineac te verbouwen tot restaurant. Het plan voorzag in een restauratie van de buitengevel, maar ook in een grondige aanpassing van het interieur aan de nieuwe functie (onder andere het vlakmaken van de zaalvloer en het vergroten van de toegankelijkheid van het balkon). Het plan is niet doorgegaan. Sinds 1992 is de Cineac een riksbioscoop waarin een (wekelijks wisselende) doorlopende voorstelling wordt gegeven van speelfilms die al langere tijd in roulatie zijn.
In 1993 werd de Cineac op de Rijksmonumentenlijst geplaatst, maar het gebouw verkeert momenteel nog steeds in zeer slechte staat. Belangrijke constructieve onderdelen zijn verroest. De gevels vertonen scheuren, sommige ramen zijn dichtgetimmerd en de dunne stalen raamprofielen zijn vervangen door aluminium sponningen. Ook in het interieur is weinig over van het concept van Duiker: al in de jaren zestig verloor de zaal zijn paraboloïde vorm en verdween het middenpad tussen de stoelen: de zaal werd 'aangekleed'. De fietsenstalling is verdwenen.
In juni 1994 verkocht eigenaar MGM Cinemas het gebouw aan Caransa bv. In het verkoopcontract heeft MGM (ook eigenaar van het tegenoverliggende Tuschinski) een clausule op laten nemen dat de Cineac niet meer als een commerciële bioscoop mag fungeren.
Tot mei 1995 blijft de Cineac een riksbioscoop. Welke functie het gebouw daarna zal hebben, is nog niet bekend. Wel staat vast dat er geen commerciële bioscoop meer in zal komen (een clausule in het laatstgesloten koopcontract verhindert dit).
De nieuwe eigenaar, Caransa bv, heeft inmiddels Cees Dam opdracht gegeven opnieuw een ontwerp te maken voor een verbouwing. Uitgangspunt is de restauratie van de buitengevel en het terugplaatsen van een neon-lichtreclame op het dak.
Nog steeds is de gedachte dat in het gebouw een restaurant gevestigd moet worden. Caransa zegt concrete afspraken te hebben gemaakt over het verhuren van het pand aan het Amerikaanse concern Planet Hollywood. Planet Hollywood - 'The world's only dining experience inspired by the worlds of film and television" - is opgezet door de filmsterren Silvester Stallone, Arnold Schwarzenegger en Bruce Willis. In New York, Chicago, Miami en diverse andere plaatsen kan al in 'film- sfeer' gedineerd worden. Dat wil zeggen: in een decor uit een film met op de achtergrond beelden uit speelfilms en in het gezelschap van beroemdheden.
Het in aanbouw zijnde Planet Hollywood restaurant in Atlantic City (een project van Willis) bestaat uit verschillende thematische zalen. Zo is er een 'monster-room', een 'submarine room', een 'western room' en twee 'swimming pool bars'.

DE CINEAC VAN DUIKER
Verleden, heden en toekomst van een jong monument

Dit jaar bestaat de Cineac van Duiker 60 jaar. Naar aanleiding daarvan organiseerde het Stedelijk Museum Bureau Amsterdam de afgelopen zomer de manifestatie 'Cinema Actuel'. Een deel van de expositie die daarbij te zien was, is onlangs getoond op de vakbeurs Restoration '94. Maar omdat de problemen nog lang niet de wereld uit zijn, heeft ARCAM besloten nogmaals aandacht te vragen voor de toestand waarin het gebouw zich bevindt. ARCAM wil daarmee met name het denken over een zinvolle en rendabele toekomstige bestemming stimuleren.
In de expositie wordt de context waarin de Cineac is ontstaan belicht en zijn het oorspronkelijke ontwerp (maquettes en originele tekeningen) en ook de plannen die recentelijk voor het gebouw gemaakt zijn, te zien.
In januari organiseert ARCAM een avond over de film en de (bioscoop) architectuur van de jaren dertig en over de Cineac. Tijd: 12 januari, 20.00 uur. Plaats: Academie van Bouwkunst, Waterlooplein 211.
'De Cineac van Duiker' is van 10 december tot en met 14 januari in de ARCAM GALERIE te zien.

ARCAM GALERIE, Waterlooplein 213, 1011 PG Amsterdam, tel. (020) 6204878, dinsdag tot en met zaterdag 13.00-17.00 uur, m.u.v. 24/12 en 31/12.

UITNODIGING
Op vrijdag 9 december a.s. om 17.15 uur opent Jan Vrijman (cineast en columnist) in de ARCAM GALERIE de expositie

DE CINEAC VAN DUIKER . ***
Verleden, heden en toekomst van een jong monument

Bestuursleden Planet Hollywood

Comiténaam in de pers

Informatie ARCAM nov-dec 1994 met scherpe foto oude lichtmast

Informatiebrief april 1995

Informatiebrief april 1996

Rekenen met Monumenten 8 april 1994
Aanvullend Onderzoek "Monumenten nader Bekeken"

Verder Rekenen met Monumenten 27 september 1994

Er is een studie van de Nationale Investeringsbank N.V. (NIB)
Afdeling NIB consult
Postbus 380
2501 BH DEN HAAG

in opdracht van het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur,
Directoraat Generaal voor Cultutele Zaken
te Rijswijk

Carnegieplein 4
Postbus 380
2501 BH 'S Gravenhage
Tel. 070 - 3425425
Fax 070 - 3651071

over subsidie door de staat aan monumenten.
"Voor elke gulden die de staat verstrekt voor subsidie aan een monument, ontvangt de staat, doordat de eigenaar van het pand alsdan bereid is tot het verrichten van een medeïnvestering, aanvankelijk 0,70 terug en uiteindelijk zelfs 1.06!"

Deze tekst werd op de radio vermeld waardoor mijn interesse gewekt.

Het betreft een fiscaal verhaal.
Elke overneming is verboden.

De titel van een tijdschrift, waarin een artikel met een dergelijke strekking, heb ik nog niet gevonden, evenmin een publicatie onder de naam NIB, zodat ik vermoed te maken te hebben met een huispublicatie van de NIB.
Wellicht interessant als ondersteunende informatie voor ons werk?

De NIB houdt zich bezig met financiering van middellange risico's voor middel en grote ondernemingen, leningen, overheidsgaranties, beursintroductie, syndicaten en partnership.

J.A. Heitmann 4 I 1995

De Totaalfinanciering voor Restauraties in Amsterdam
Gemeente Amsterdam
Stichting Nationaal Restauratiefonds

met losbladige vellen d.d. 01-02-1994
Een kennismaking met het Nationaal Restauratiefonds
De Restauratie-Hypotheek
De Voorfinanciering van Restauratiesubsidies
De Totaal-financiering voor restauraties in uw gemeente
De fiscale kant van Restaureren
Rekening-Courant voor Kerken met een Onderhoudssubsidie voor 10 jaar
Besluit Rijkssubsidiëring Onderhoud Monumenten
Brug tussen Gemeenten en Eigenaren van Monumenten

Subsidie-Informatie voor Particuliere eigenaren
Stadsvernieuwingsfonds Monumentenzorg

Een velletje.

Mijn opzegging medewerking comiteé

Aan het comité Redt Duiker's Cineac

Amsterdam, 15 juli 1995

Zo een actief (moeten) meedenken aan 'n dambouw die wij helemaal niet willen,

zelfs leveren van kritiek dat geleidelijk onwaarachtig wordt, omdat we die dambouw zeker niet willen

en vooruitzicht op het voeren van slepende juridische procedure(s)

doen mij twijfelen aan verdere deelneming aan het comité.

Ad l^e zin: De openbare manifestaties in het SM en ARCAM spraken mijn nieuwsgierigheid aan en ik gevoelde het als een voorrecht "erbij te mogen zijn"! Toen geïntroduceerd het positief aanvaarde initiatief van een Heritage Centre, was ik wel verrast, maar bleef mij niettemin interesseren voor deze materie, ook al omdat Amsterdam mijn belangstelling koestert. Geleidelijk echter kwam de negatieve idee van 'n Planet Hollywood overheersen en zijn we nu zelfs beland in bouwkundige complicaties en verstrikkingen van ontwerpen, om deze indirect positief te willen beïnvloeden, zonder te beseffen alsdan indirect mede-te-werken aan de mogelijke totstandkoming van een PH, dat wij niet en nooit willen.

Ik stel: als er toch gewerkt moet worden, dan liever voor een positief doel (als o.a. HC).

Vraag: hoe kan je je nu inzetten voor iets wat je niet wil zien komen, ook al is het 'n zekere beïnvloeding naar het minst slechte?

Want ooit zal wel iemand schrijven dat het comité bedankt is geworden voor de vruchtbare samenwerking in de totstandkoming van PH...

Ad 2^e zin: Zelfs vermoedend dat PH niet zal doorgaan, althans een kort leven beschoren zal zijn, wordt nu en later kritiek geleverd, die niet alleen chicaneus is, maar ook onwaarachtig voor je eigen menszijn en functioneren; daarenboven zijn wij dan alleszins onorigineel bezig.

Ad 3^e zin: Op de laatste comitévergadering vernam ik tot mijn ontzetting de bespreking van de aanzet tot het opstellen van bezwaarschriften voor procedure(s); alshoewel heel wat comitéleden bouwkundig onderlegd, verzanden wij toch in het drijfzand der juristerij, alwaar alleen de handige jongens met kunstjes en trucjes tieren. Na alle moeite van voorheen zal dan de teleurstelling groot kunnen zijn!

Vraag: Is het niet vreselijk gevaarlijk als "leek" juridische procedure(s) aan te gaan? Ik kan en wil hieraan niet meedoen.

J.A. Heitmann
(Oud postbusadres)
Amsterdam
Nederland

Ik heb 17 bijeenkomsten van het Comité bijgewoond.

Graf Jan Duiker te Zorgvlied