Eli Asser en de humor

Eli Asser was een grondig humorist en je blijft lachen. Toch spreek ik liever van geestigheid. Van enig literair gehalte is geen sprake, alleen het komisch korte termijneffect, allicht dat een tekst maar eenmaal kan worden voorgedragen of gespeeld.
Omstreeks 1960 zag ik op de z/w Tv bij mijn tante een drama. De titel was al komisch: zoiets als Een gezellig Moordgevalletje. Veel gepraat en veel gelach, soms moest je wel, tante en ik. Dat betekent wel een tijd spenderen aan nonsens; ik ben niettemin boekenlezer gebleven.

Asser achtte zich zelf hoog, in een interview in VN stelde hij best ƒ40,000 te mogen verdienen. Daar had je in die tijd al een huis voor!

In andere drama-teksten verrichte Asser iets unieks, hij liet de acteur vragen: "Van wie is die tekst?" Het antwoord steevast luidde: "Van Eli Asser!"

Zou 'n psycho-analyticus niet een diepere ondergrond vermoeden? Asser zat midden in de wereld van de Jodenvervolging en werkte bij de Joodse Raad te Amsterdam. Misschien is humor noodzakelijkerwijs zijn overlevingsstrategie geweest. En met succes, hij is 96 geworden.

Net las ik nog over de Duitser David Lewin (*1926) die altijd met het verleden beschäftigt is. Met veel geluk heeft hij die tijd overleefd. Hij mocht op 27-1-2011 met de voormalig president van Duitsland Christian Wulff mee naar Polen. Bij deze geen humor meer. Doch Max Tailleur zei: "Ik lach om niet te huilen." Hier zie je dat het brengen van humor best een achtergrond heeft.

Pensioenrisico (Centraal Beheer) zomer 1966 - eind 1968 te Amsterdam

Het gebouw

Het bedrijf voor collectieve verzekeringen was sedert de oprichting gevestigd in het GAK-gebouw aan het Bos en Lommerplein, tweede of derde verdieping noordzijde. Men keek uit op de A10 en de Kolenkitkerk, aan de andere zijde op de Hoofdweg. De plaatsindeling was in door stalen kasten afgescheiden units voor het lagere personeel en kamers met stalen muren voor de hogere functionarissen.

Ik kwam daar werken ten tijde van de z.g. Zesdaagse of Juni-oorlog.

Aan de westzijde waren kamers voor de directeur, Mr. Willemsen, de juridische afdeling, medische afdeling, actuarieel gevormden o.a. met een gefrustreerde Lansink en de bedrijfschef, een oudere man die eens neen heeft durven zeggen tegen een bedrijf dat teveel eisen stelde. Dan kwam een raadselachtige speciale functionaris (Obdam) met alleen een schuin geplaatst bureau in een open ruimte. Vervolgens tot aan het eind de dubbele units voor de rekengroepen van 8 à 10 personen, vrijwel alllen mannelijk met een chef.

Aan de oostzijde een grote afdeling van rekencontroleurs met als chef de heer Spijker. Deze genoot hoog aanzien. Er werkte maar een vrouw tussen de heren. Tegenover haar een ronde hartelijke en ongehuwde man met elke dag een door hemzelf gestreken fris wit overhemd. Hij was een geboren routinier. Een hoek was gereserveerd door de reserveberekeningen o.l.v. een competente kleine dikke vrouw die een mannelijke indruk maakte. Ten slotte een grote afdeling van diverse administratie, wellicht financiële.

In de kelder was archief, ook dat van het GAK alwaar schoolgenoot Huub Mous zowat tegelijkertijd een vacantiebaantje had.

Vervoer

Ik ging per bromfiets. Eens was ik met overwerk na achten en mocht de fietsenstalling niet meer in. Ik had de portier moeten ombrengen doch kon niet meer de draaideur uit.

Het personeel

Alle personeel was laag geschoold, denk aan MULO of ULO, ik herinner me dat een jongeman voorzichtigerwijs werd voorgesteld als zijnde afgestudeerd H.B.S.-er. Of ze dat ook met mij gedaan hebben weet ik niet. Een jongevrouw met een tijdelijke baan had Gym; zij heeft mij eens op een pils getrakteerd. In elk geval verklap ik vooreerst wel onder mijn niveau gewerkt te hebben, wat de omgang met mensen wel stroef deed zijn. Vaak trieste mensen met een geleerd lesje. Immers een Gleichklang is er niet, wel oeverloos gepraat. Er was moeilijk aan nieuwe krachten te komen, waarover later meer.

Ik zat in de unit van de heer Muller, een Indischman gehuwd met een blanke vrouw. Hij bezat een kind van een jaar. Ik kan zeggen dat hij beslist intelligentie bezat maar verder ongevormd. Zogenaamd nam hij werk mee naar huis om een goede indruk achter te laten. Hij sprak voortreffelijk Nederlands en kon welluidende volzinteksten schrijven. Veelal de blik mijdend. Ik kon behoorlijk met hem opschieten zonder al te confidentieel te worden.

Ingewijd werd ik door de Amstelvener Visser, een krampachtig nerveus mens. Ik herinner mij een ijverige en heel verlegen man Ramaker schuin tegenover mij die nooit opviel. Wist veel van belastingen. Tegenover mij een altoos zwijgende Indiër Van Zalingen die best Majageurige homo geweest had kunnen zijn (vandaar). Eenmaal liet deze zijn tekeningen zien van Donald Duck, Kwik, Kwek & Kwak. Wij allen gevoelden ons gegêneerd voor zulke infantiliteit.

Achter mij een ambitieuze jongeman Dannenburg die een blondine uit het bedrijf huwde. Aldaar een Surinamer Bruining van Joods-Hindoestaanse afkomst die mij hinderde met sexueel getinte praatjes. Hij werd daarvoor eens terechtgewezen. Als ook een jongeman die mij altijd Heit noemde en achttien maanden in militaire dienst moest.

Met andere units hadden wij niet veel contact. Wel een gymnasiast die altijd zweeg over zijn opleiding. Absoluut krankzinnig was een oudere man die een pensioenregeling uitvoerde die zo ingewikkeld was, denk aan vaste premie per werknemer zodat de verzekerde pensioenen steeds moesten worden herberekend, met een hulpje. De man achtte zich onmisbaar maar liep al tegen zijn pensioendatum (wie dan?). Hij vroeg mij eens naar de tijd, ik antwoordde gewoon tien voor tien, en dat was waarop hij gewacht had want deze woorden waren beladen. Niet zo erg doch wel een geintje. Misschien was hij wel Joods maar dan mesjogge.

Een slome jongeman verderop berekende alles foutief: we moesten alle cijfers corrigeren, een waarlijk knoeiboel. Al te gek dat hij nog liefst twee maanden in dienst is gebleven en ik kreeg de indruk dat hij gewoon weg wilde om verder van steun te leven.

De apparatuur

Was veelal de luidruchtige Facit draaimolentjes, sommigen van de controle-afdeling hadden elektrische comptometers. Omstreeks 1968 werd op initiatief van de slimme Muller een Olivetti-tafelcomputer 101’, bouwjaar 1965 geplaatst waar je met eenvoudig programmeren een algoritme kon invoeren. Dit geschiedde met ponsband. Geen harde schijf, het programma moest steeds worden ingelezen. Deze apparaten bevinden zich nu in het industrieel archief van de UvA of het designarchief van het SM.

Olivetti 101', (1965), design Mario Bellini

Facit

De leidinggevenden

Alle chefs waren ouder dan veertig, het personeel was veelal 20-35. Het verloop was groot en zoals gezegd, nieuwe mensen waren niet voorradig, immers de welvaartstijd brak aan en zocht men de betere baantjes op. Een ouder personeelslid wist niet meer dan een jong. Veel zelfstandigheid bezaten dezen niet, allen handelden in dezelfde materie. Er kloeg eens, een juist wederom een betere middelbare scholier, dat de chefs in wezen slaafs waren. Wat hadden ze dan te vrezen? Een salaris na je 40^e was vrij van CAO-knellingen en zal een aardig sommetje zijn geweest dat men niet graag in het bezit zijnde van een koophuis (heus niet meer dan ƒ40 mille) wilde kwijtraken.


Aquisiteur
Van de Bijl - chef


Inspecteur
Hoofd Naef.
Zijlstra, Lauwers, Dijk, Hamelink, Hout, Spijkerman, Van Groeningen, Bouwman.
Adjunct
Kars, Well.
Zelfstandig
Vallen, Hoogendam, Thomas.

De berekeningen

Zoals gezegd collectieve verzekeringen, met door de regering geregelde belasting-faciliteit een stap vooruit te zetten in de sociale welvaart van de werknemers. Toch waren de verzekerde pensioenen niet altijd gebaseerd op het salaris, laat staan laatste salaris, of het gemiddelde van 60-65 salaris, maar dat is nog altijd meer dan niets. Vaak gewoon een jaarbedrag van duizend gulden… Waardevastheid was een hoge uitzondering, welvaartsvastheid kon alleen het BP. Pensioenberekeningen per bedrijf, elke unit had er een aantal. Van elke verzekerde werd een handgeschreven stamkaart gemaakt met een uniek nummer waarvan de eerste drie cijfers cryptisch de naam bevatte. Deze tabel bezit ik nog. Van de pensioenregeling bestond een uiterst nauwkeurig document dat niet altijd in onze handen mocht komen anders dan een afschrift. Dit bevorderde de snelheid want elke keer een juridische tekst doorlezen is niet te doen.

Jaarlijks werk waren de z.g. back-service berekeningen van de fictieve koopsom voor het pensioengedeelte dat gebaseerd was op de diensttijd van indiensttreding tot de ingang van de bedrijfspensioenregeling. Het bedrijf mocht in tien jaar eentiende van deze koopsom van de winst in mindering brengen. De bedoeling was de aanmaak van collectieve pensioenregelingen in den lande te bevorderen. Wij zaten nog in de begintijd! Eindeloos waren de vellen met namen van de werknemers, altijd dezelfde eindeloze getallenbrei.

Maar ook offertes werden gemaakt volgens de afspraken gemaakt met een werkgever. Deze regelingen waren overal verschillend, afhankelijk van de goedheid van ‘n directie voor haar personeel. Het was een nieuwe materie met veelbelovende toekomst!

Fractieverzekeringen met delen in de winst van het bedrijf waren een landelijke ophef, de uitwerking was uiterst schaars. Pensioenrisico stelde wijselijk voor slechts een gedeelte van een pensioenrecht te fractioneren.

Helaas begrijp ik van mijn actuariële aantekeningen niets meer. Doch verbaas ik me over de diversiteit van cijfermatige onderwerpen. Wat je al niet geleerd hebt!

Collationeren

Apart in een kamertje. Eens met een Surinamer die steeds in dezelfde zakdoek zijn neus snoot. Ik zei daar was van waarop de man verbolgen was. Later zal ik het verrichten van deze stupide werkzaamheid weigeren.

Turken

Alhoewel wettelijk afkoop van pensioen niet mogelijk is - men wilde immers de maatschappij opkrikken - was er een uitzondering bij emigratie. Dit was voor dezen signaal hun familiebezoek te beschouwen als emigratie zodat hun toch al schaars pensioenrecht mocht worden afgekocht, Vrijwel elke dag zaten Turken in de wachtkamer, de berekening werd met spoed uitgevoerd en de betaling geschiedde contant. Zo hadden ze een mooi vacantiecentje. Wij hebben altijd gedacht dat ondersteunende organisaties deze Turken foutief hebben ingelicht uit geldzucht maar hun pensioen was dan ook weg.

Overwerk

De achterstand werd berekend op drie maanden. Directeur Willemsen gebood het gehele (lagere) personeel gedurende eenzelfde tijd elke dag een half uur vroeger te beginnen. Niemand protesteerde, het zal wel geregeld zijn, dacht men. De arrogante reservevrouw hield er eigenzinnig al na een paar weken mee op, “Alles is klaar”, liet zij weten. Haar veto werd kennelijk geaccepteerd.

Ook werd ik door de glimlachende Lansink verzocht een spoedklus af te werken op een zaterdag. Tussen de middag begaven wij ons met twee auto’s naar een restaurant aan de kop van de Admiraal de Ruyterweg alwaar wij genoten van een Brabantse koffietafel. Beslist een unieke gebeurtenis!

Feest

Slimmeriken hadden een datum gevonden, wellicht zoveel jarig bestaan, welk is mij niet meer bekend. Ze lieten een secretaresse een bouquet afleveren bij de directie van Centraal Beheer. En wat verwacht werd gebeurde: er werd een feest aangekondigd in de RAI. Ik ging er heen met mijn zusje. De directie deelde bij de ingang rijkelijk consumptiebonnen uit. Het was verrassend te zien hoe de partner van menig bekende er uit zag! Ik herinner me een goochelaar met rolschoenen. Het eten was overvloedig, na de zuurkool een kaas- of vleesschotel.

Foto

Ter gelegenheid van een zeker ambtsjubileum van bovengenoemde bedrijfschef werd een foto gemaakt van alle personeelsgroepen. Ik weigerde op de foto te komen aangezien ik de man maar commandeermanie vond hebben en daaraan heb ik een altijddurende afschuw.

Bedrijfsfaillissementen

In het Oosten des Lands ging de ene na de andere textielfabriek ten gronde. Hun bedrijfspensioenfonds zou dan in de val worden meegesleurd. De pers sprak er schande van. Pensioenrisico maakte met de haar gevoerde actuariële grondslag een overnemingsberekening waarna er zelfs geld over bleek te zijn! Vervolgens schreef de pers dat het niet eens zo erg geweest is, maar dat is niet waar: kleine fondsen zijn gewoon wegens de kosten relatief duurder.

Griepprik

Een bedrijfsarts prikte allen met dezelfde naald, van besmetting had men geen weet niet eerder dan na medio zeventiger.

Apeldoorn

Intern werd veel bericht over de voorgenomen verhuizing naar Apeldoorn en ieder moest gegevens in een Verplaatsingsbesluit verstrekken. Ook geloof. Met zoveel woorden werd verklaard dat daar een overschot is aan laag geschoold personeel. Ik werd inwendig woedend want waar zien ze jezelf dan voor aan? Er werd een dag georganiseerd met een twintigtal bussen een dagje Apeldoorn te maken. De pers was ingelicht en later op de Tv werd juist de grootste trut in beeld gebracht. Zij blij dan maar. Of er nog een diner was ben ik vergeten. Maar wat een beeld: het Bos en Lommerplein vol grote wagens!

Ik ben met de verhuizing niet meegegaan alhoewel een vrijgezellenflat mij best aantrekkelijk leek. Maar het betekent dat je je ziel verkoopt aan een bedrijf en je niet meer terug kunt. Ik blijf liever in Amsterdam alwaar ik geboren en getogen ben. Doch in later jaren heb ik vele malen horen spreken over de revolutionaire open indeling van het gebouw zonder stalen muren meer maar lucht. Ik heb nog knipsels tot een laatste bericht alwaar toch wel geklaagd werd dat het altijd rumoerig is. De directie ging als eerste weer apart.

Incident

Een sarrige man met heerschappij verderop. Je moest maar willen. Eens had ik er genoeg van en gaf hem een danige opflikker, een dienblad met servies aan gruzelementen. Na wat korte informatie gingen wij verder en nooit werd er meer over gesproken, niemand zei wat. Voornoemde sarder was immers nergens geliefd. Toen ik eind 1969 het bedrijf verliet liet de Indische Van Zalingen eindelijk eens van zich horen en zei dat ik toch niets meer had kunnen bereiken, ja hij verbaasde zich zelfs dat ik niet eerder ben weggegaan! Even lachen zeg!

Ik heb van mijn afscheid nooit spijt gehad, een leven lang cijferen tussen kantoorslaven is nimmer optie voor mij geweest. Doordat ik vóór mijn 26^e uit het pensioenfonds trad verloor ik ook alle pensioenrechten. Het zou mij werkelijk een rotzorg wezen. Maar mijn tijd zou nog komen…

 

1-4-2019 Corr Obdam, namen inspecteurs., 21-3-2019 GAK-gebouw 60er.

Jos Heitmann

AMSTERDAM

Email: Jos